عیب جویی از علما ‏

بعضی از جوانان و بعضی از طلاب علم عادت کرده اند که یکدیگر را عیب بگیرند و مردم را از یکدیگر متنفر می کنند، نظر جناب عالی در این مورد چیست؟ آیا چنین کاری مجوز شرعی دارد؟

الحمدلله،

عیب جویی از علما حرام است؛ متنفر نمودن دیگران از علما حرام است. پس وقتی برای انسان جایز نیست که غیبت برادر مسلمانش را بگوید حتی اگر برادرش عالم نباشد … پس چگونه او می تواند غیبت برادران علمای خود را بگوید؟ انسان مؤمن باید زبانش را از غیبت برادران مؤمن خود پاک کند.

خداوند متعال می فرماید: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ (۱۲) حجرات »

[ای مؤمنان از بسیاری از گمان ها پرهیز کنید بیگمان بعضی از گمانها گناه است، و [در کار دیگران] تجسس نکنید و غیبت یکدیگر را نکنید، آیا فردی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد  ( قطعاً ) آن را ناپسند خواهید دانست، و از خدا بترسید  بیگمان خداوند تو به پذیر مهربان است.]

کسی که به این بلا گرفتار شده است باید بداند که هر گاه عالمی را عیب بگیرد، این کارش سبب می شود تا مردم از این عالم متنفر شوند و در نتیجه به سخنان او گوش نکنند و آن را نپذیرند، پس آنگاه گناه پذیرفته نشدن حق، و سخنان دینی بر کسی است که از آن عالم عیب گرفته است، زیرا عیبجویی از عالم دین در واقع، عیب جویی شخصی نیست؛ بلکه عیب گرفتن از میراث محمد صلی الله علیه و سلم است؛ زیرا علما وارثان پیامبرانند.

هر گاه از علما عیب گرفته شود، مردم به علم و دانش آنها اعتماد نمی کنند، علمی که آن را از پیامبر خدا محمد صلی الله علیه و سلم به ارث برده اند. آن وقت مردم به آن چه این عالم از احکام شریعت ارائه می کند اعتماد نمی کنند.

من نمی گویم اهل علم معصوم هستند. بلکه هر انسانی اشتباه می کند و شما هر گاه از عالمی چیزی را که دیدی که به عقیده ی شما اشتباه بود با او تماس بگیرید و با او حرف بزنید و اگر برای شما روشن شد که حق با اوست از او پیروی کن،‌ و اگر از دلایل او قانع نشدی اما دیدی که سخن او راه دارد و توجیه پذیر است باید از عیب گرفتن او باز بیابی. اگر دیدی که سخن او راهی ندارد و توجیه پذیر نیست از سخن او دوری کن چون تأیید خطا و اشتباه جایز نیست. اما شما حق نداری او را که عالم معروفی است و دارای حسن نیت است عیب بگیری.

اگر ما بخواهیم علمای معروف و شناخته شده را که در کار خود دارای حسن نیت هستند به خاطر اشتباهی که در مسئله ای از مسائل فقه مرتکب شده اند عیب بگیریم، در واقع ما علمای بزرگ را عیب گرفته ایم.

هر گاه شما از عالمی اشتباهی دیدی با او مناقشه کن و حرف بزن،‌ اگر برایت مشخص شد که حق با اوست، در آن صورت از او پیروی کن و اگر حق با شما بود، او از شما پیروی می کند، و یا این که شما به تفاهم نمی رسید و اختلاف میان شما باقی می ماند و از اختلافاتی است که بر حسب دلایل توجیه پذیر است و گنجایش دارد، در این صورت شما باید از بد گفتن و عیب جویی از این عالم خود را بازداری،‌ و او نظر خودش را بگوید و شما نظریه خودتان را.

الحمد لله … اختلاف فقط در این زمان نبوده؛ بلکه از عهد صحابه تا به امروز بین علما اختلاف نظر بوده است. اما اگر مشخص شد که فلان عالم اشتباه کرده؛ اما او به خاطر به کرسی نشاندن حرفش اصرار می ورزد بر شما لازم است که اشتباه او را توضیح دهید و از او دوری کنید، اما نه بر اساس عیب جویی از این عالم و گرفتن انتقام از ایشان؛ زیرا احتمال دارد که این عالم در غیر آنچه که شما با او مناقشه کرده ای سخن حقی را بگوید و مردم را درست راهنمایی کند.

مهم این است که من برادرانم را از این بلا و از این بیماری بر حذر می دارم، و از خداوند می خواهم که مرا و آنها را از هر آنچه به زیان دین و و دنیای ماست نجات دهد.

شیخ ابن عثیمین – کتاب الدعوه (۵)، (۲/۶۲ – ۶۴ )