عمل به علم

عمل‌کردن به علم اهمیت زیادی دارد و کسانی که به علم خویش عمل می‌کنند نیز اجر بزرگی می‌برند، طوری که الله متعال می‌فرماید:

 ﴿فَنِعۡمَ أَجۡرُ ٱلۡعَٰمِلِینَ٧۴﴾ [الزمر: ۷۴]

 «چه بزرگ است اجر عمل کنندگان».

 جزای عالم بی‌عمل سخت و بزرگ بوده و در قرآن کریم و سنت نبوی سزای سختی برایشان در نظر گرفته شده است، طوری که الله متعال می‌فرماید:

 ﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَکُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡکِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ۴۴﴾ [البقره: ۴۴]

 «آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید، و خودتان را فراموش می‌کنید، درحالی که شما کتاب (آسمانی) را می‌خوانید؟! آیا نمی‌اندیشید؟!».

و الله متعال می‌فرماید:

 ﴿وَٱتۡلُ عَلَیۡهِمۡ نَبَأَ ٱلَّذِیٓ ءَاتَیۡنَٰهُ ءَایَٰتِنَا فَٱنسَلَخَ مِنۡهَا فَأَتۡبَعَهُ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَکَانَ مِنَ ٱلۡغَاوِینَ١٧۵ وَلَوۡ شِئۡنَا لَرَفَعۡنَٰهُ بِهَا وَلَٰکِنَّهُۥٓ أَخۡلَدَ إِلَى ٱلۡأَرۡضِ وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُۚ فَمَثَلُهُۥ کَمَثَلِ ٱلۡکَلۡبِ إِن تَحۡمِلۡ عَلَیۡهِ یَلۡهَثۡ أَوۡ تَتۡرُکۡهُ یَلۡهَثۚ ذَّلِکَ مَثَلُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَاۚ فَٱقۡصُصِ ٱلۡقَصَصَ لَعَلَّهُمۡ یَتَفَکَّرُونَ١٧۶﴾ [الأعراف: ۱۷۵-۱۷۶].

 «و (ای پیامبر!) بر آن‌ها بخوان سرگذشت کسی را که آیات خود را به او دادیم، آنگاه از آن جدا (و عاری) گشت، پس شیطان در پی او افتاد، و از گمراهان شد. و اگر می‌خواستیم (مقام و منزلت) او را با آن (آیات) بالا می‌بردیم، ولی او به سوی زمین (و دنیا) مایل شد (و به پستی گرایید) و از هوای خویش پیروی کرد، پس مَثَل او چون مَثَل سگ است که اگر به او حمله کنی، زبان از دهان بیرون می‌آورد، و اگر او را به حال خود واگذاری، (باز هم) زبانش را از دهان بیرون می‌آوَرَد، این مَثَلِ گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند، پس (این) داستان‌ها را (بر آن‌ها) بازگو کن، شاید بیندیشند».

 از اسامه بن زید رضی الله عنهما روایت است که گفت: از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود:

 «یُؤتَى بالرجل یوم القیامه فیُلْقى فی النار، فَتَنْدَلِقُ أَقْتَابُ بَطْنِهِ، فَیَدُورُ بها کما یدُور الحمار فی الرَّحَى، فیجتمع إِلیه أَهلُ النار، فیقولون: یا فُلانُ مالک؟ أَلم تکن تأمر بالمعروف وتنهى عن المنکر؟ فیقول: بلى، کنتُ آمر بالمعروف ولا آتیه، وأَنْهَى عن المنکر وآتیه» متفق علیه [صحیح بخاری: ۳۲۶۷] و [صحیح مسلم: ۲۹۸۹]

 «روز قیامت مردی آورده شده و در آتش انداخته می‌شود. روده‌های او بیرون ریخته شده و مانند خری که به دور آسیابی باشد در اطراف آتش دور می‌زند. اهل آتش دورش جمع شده و می‌گویند: ای فلانی چه بر سرت آمده؟ مگر تو نبودی که ما را به معروف فرا می‌خواندی و از منکر باز می‌داشتی؟ می‌گوید: من شما را به معروف امر می‌کردم و خود، آن را انجام نمی‌دادم و از منکر شما را نهی می‌نمودم و خود، آن را مرتکب می‌شدم».

 از ابوبرزه اسلمی رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:

 «لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ القِیَامَهِ حَتَّى یُسْأَلَ عَنْ أَرْبِعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ؟ وَعَنْ عِلْمِهِ مَا عَمِلَ بِهِ؟ وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَهُ وَفِیمَ أَنْفَقَهُ؟ وَعَنْ جِسْمِهِ فِیمَ أَبْلَاهُ؟» حکم آلبانی: صحیح [سنن ترمذی: ۲۴۱۷]

 «هرگز دو پای انسانی در قیامت از جا تکان نخواهد خورد تا اینکه از چهار چیز از او پرسیده شود:

۱ از عمرش که در چه راهی فنا نموده است.
۲ و از علمش که چه قدر به آن عمل نموده است.

۳ و از مالش که از کجا به دست آورده و در چه راهی خرج نموده است.

۴ و از جسمش که در چه راهی فرسوده نموده است».

 همچنین از ابوبرزه رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:

 «مَثَلُ الَّذِی یُعَلِّمُ النَّاسَ الْخَیْرَ وَیَنْسَى نَفْسَهُ مَثَلُ الْفَتِیْلَهِ تُضِیءُ عَلَى النَّاسِ وَتُحَرِقُ نَفْسَهَا» حکم آلبانی: صحیح [الجامع الصغیر سیوطی: ۱۰۷۷۶]

 «مثل کسى که به مردم خیر و خوبى بیاموزد و خود را فراموش کند، همانند چراغی است که براى مردم نور و روشنایى می‌بخشد و خود می‌سوزد».