ابن حجر عسقلانی یکی از علمای برجسته اهل سنت و جماعت در تعریف تقیه چنین می گوید: «دوری جستن و اجتناب ورزیدن از آشکار ساختن معتقدات خویش را تقیه گویند»[۱]. تقیه همچنین می تواند بر زبان راندن سخنی باشد که شخص در باطن هیچ اعتقادی به آن ندارد. و به همین سبب ابن أثیر تقیه را بدین صورت تعریف کرده است: «وانمود ساختن واظهار خلاف آنچه شخص در باطن به آن معتقد است را تقیه گویند»[۲].
اکنون پس از آشنا شدن با تعریف شرعی تقیه، به ذکر نکاتی بسیار مهم پیرامون این مسأله می پردازیم:
۱- انسان مسلمان تقیه و توریه را با مشرکین و کافرانی بکار می برد که در صورت برآورده نساختن خواست آنها، او را تحت آزار و اذیت و شکنجه قرار داده و یا حتی ممکن است او را به قتل برسانند.
ابن جریر طبری رحمت الله علیه در تفسیر این آیه:
﴿إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاهً﴾. [آل عمران / ۲۸]. «مگر در صورتیکه از آنها (کافران) بهراسید و با آنها راه تقیه و توریه پیش گیرید». گفته است: «تقیه که خداوند متعال آنرا در این آیه ذکر کرده است فقط با کفار بکار برده می شود و نه با مسلمانان»[۳].
۲- با وجود اینکه تقیه کردن با کافران به هنگام تهدید و آزار و اذیت آنها، مسأله ای جائز و روا می باشد اما آنچه شایسته تر و برازنده تر است که انسان مسلمان در مقابل خواسته های نا به حق آنها ایستادگی کرده و تسلیم اوامر کافران نگردد. ابن بطال در این رابطه می گوید: «تمام علما بر این مسأله اتفاق نظر دارند که آن مسلمانی که در مقابل تهدیدات و شکنجه های کافران ایستادگی کند و سخنان کفر آلودی را که آنها خواسته اند بر زبان خویش جاری نسازد و در این راه جان خود را از دست بدهد، اجر و ثواب افزون تری را صاحب می شود»[۴].
زندگانی و سیرت رسول الله (صلى الله علیه وسلم) و یاران ایشان همچون ابوبکر صدیق و بلال حبشی و شهادت سمیه مادر عمار و خبیب رضی الله عنهم أجمعین و مقاومت آنها در برابر شکنجه ها و آزار و اذیت های مشرکین، بهترین شاهد برای این مسأله می باشد.
۳- تقیه هرگز نباید از چهار چوب زبان فراتر رفته و به اعتقادی قلبی و یا به عمل مبدل گردد.
ابن عباس رضی الله عنهما می گوید: «کاربرد تقیه فقط در چهار چوب زبان منحصر می گردد و قلب بایستی مالامال ایمان باشد». و ابو العالیه در این رابطه گفته است: «تقیه کردن فقط با زبان می باشد، نه با عمل»[۵].
۴- تقیه کردن فقط در حالت ضرورت و تنگنایی بکار برده می شود. همانگونه که اگر شخصی از شدت گرسنگی در معرض هلاک شدن باشد، می تواند از گوشت مردار و یا خوک استفاده کرده و خود را نجات دهد.
پس از آشنایی مسأله تقیه از دیدگاه اهل سنت و جماعت اکنون به بررسی آن از دیدگاه مذهب تشیع می پردازیم.
تقیه از دیدگاه مذهب تشیع
بر خلاف آنچه در مورد دیدگاه اهل سنت و جماعت نسبت به مسأله تقیه گفته شد، در مذهب تشیع تقیه که در حقیقت نوعی دورویی و اظهار خلاف حقیقت میباشد، اصلی از اصول این مذهب قرار گرفته است. در روایتی از زبان جعفر صادق گفته شده: «اگر بگویم کسی که تقیه کردن را کنار بگذارد مانند کسی است که نماز خواندن را کنار گذاشته، راست گفته ام»[۶].
و در روایت دیگری از ایشان نقل قول شده که:
«تقیه کردن نه دهم دین است. و هر کس تقیه نکند دین ندارد»[۷].
و در روایتی منسوب به علی بم موسی الرضا گفته شده:
«کسیکه تقیه نکند ایمان ندارد. و بدانید عزیزترین و محبوبترین شما نزد خداوند متعال آن کسی است که بیشتر از دیگران راه تقیه و توریه را در پیش گیرد.
از ایشان پرسیده شد که ای فرزند رسول الله! این مسأله تا کی به همین صورت باقی خواهد ماند؟
ایشان پاسخ دادند: تا آن روزی که قائم ما ظهور کند. و هر کس قبل از قیام امام زمان تقیه کردن را کنار بگذارد، از ما نخواهد بود»[۸].
وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین