عقل و عالم غیب

مناقشه­ با کسانی که گرایش اعتزالی دارند می ­طلبد که با دلیل و براهین عقلی آنها را مورد خطاب قرار دهیم و بیان کنیم که حقایقی که شریعت آورده است، هیچ­گونه منافاتی با احکام عقل انسانی و معیارهای آن ندارد:

1. شریعت به روشنی از عالم غیب به ما خبر داده است و به صورت دقیق تفاصیل آن­را آورده است چنانکه مانند خورشید روشن است. انسان بیش از عالم مشهود نیاز به شناخت عالم غیب دارد. چرا که این دنیا جایگاهی موقتی و ناپایدار است و زندگی ابدی ما در عالم غیب می­ باشد. ما با تجربه­ی خویش دانسته­ ایم که به شناخت و دانستن علوم دنیا بسیار حریص هستیم و برای آگاهی در این زمینه بسیار تلاش نموده و سختی­های پیش­رو را با کسب علوم صنعتی، پزشکی، کشاورزی، اقتصاد، هندسه و … پشت سر می­گذاریم. اما علم به حقایق عالم غیب و از جمله عالم آخرت، شایسته­ تر و سزاوارتر است چرا که عالم جاودانگی و دوام است.
2. شناخت ماهیت زندگی پس از مرگ – که در شناخت ان مصدری جز شریعت نداریم – چه در مورد برزخ و چه آخرت، انسان را از ارتکاب بسیاری از گناهان و لغزش­ها باز می­دارد و مانع ارتکاب گناهان کوچک و اشتباهات می ­شود، اموری چون شناخت عذاب قبر و سوال دو فرشته و گذر از پل و ترس و شدت روز قیامت و حساب و کتاب و عذاب آن.
3. تعجب می­کنیم چگونه عقل سرگردان شده و در برابر عالم مشهود سرسپرده می­ شود، – خصوصا در این عصر و زمان – اما آنچه رسول الله در مورد عالم غیب گفته را بعید دانسته و در آن شک می­کند؟ اگر چشم­ها را در برابر جهان حاضر باز کنیم، دچار حیرت خواهیم شد و حقایق علمی، عقل­ها و اندیشه ­های ما را خواهد برد و دروازه­ای بزرگ به روی جهان گسترده به روی­مان می ­گشاید و عقل و خرد بشر را حیران و سرگردان می­کند که احساس و عقل آدمی از درک آن عاجز و ناتوان است و اکتشافات دانشمندان تنها اندکی از اسرار مخلوقات خداوند متعال را دریافته است؛ مخلوقاتی که جز او تعالی کسی از آنها آگاه نیست. به طور مثال دانشمندان نجوم و ستاره­ شناسان دریافته­ اند که میلیاردها ستاره جهان هستی را احاطه کرده است و این جهان نسبت به انسان و توان او نامتناهی و بی­پایان است پس اندیشه­ ما در مورد عالم غیب چگونه خواهد بود؟
4. آنچه را برخی احکام عقلی نامیده ­اند، درحقیقت کرنش در باب یک امر مالوف و تکراری است و اگر از آن خود را خلاص کنیم و چشم در برابر عجایب و حوادث عالم غیب باز کنیم، سرگردان و متحیر خواهیم شد و آن عجایب و حوادث را انکار خواهیم نمود. علامه استاد مودودی رحمه ­الله، تعدادی از عجایبی را که می ­بینیم و برای ما ملموس است و اصلا بدان توجه نمی­شود، برشمرده است.

بذر شکم زمین را شکافته و وارد آن می­شود و مدت­ها بعد به درختی تنومند تبدیل می­شود. قطره­ای منی وارد رحم زن می­شود و به شکل انسانی از آن بیرون می­آید. آب با اجتماع دو مولکولِ هیدروژن و یک اکسیژن به وجود می­آید و تبدیل به بخار می­شود. و بخار نیز آب می­گردد و این رویه پیوسته تکرار می­شود. میلیون­ها ستاره و سیاره در فضای جهان هستی در حرکت­اند و برخی از آنها با یکدیگر ارتباط­ دارند بدون اینکه ارتباطی آشکار و ظاهر میان آنها برقرار باشد. و در پایان ما را چنین متوجه می­کند. (شما همیشه شاهد این امور هستید و دیدن آنها شما را به تعجب و حیرت وا نمی­دارد و آنها را اموری عادی برمی­شمرید ولی اگر چنین اموری را نمی­دیدید و در نظام و عالمی غیر از این نظام بوده و با آن خو گرفته بودید، اینها را مافوق عقل و قیاس پنداشته و به شدت امکان چنین اموری را انکار می­کردید.[۱]

[۱] – مودودی: الحضاره الاسلامیه، ص ۲۴۸- ۲۴۹