عذاب و فتنه‏ی قبر

به سؤال و عذاب و نعمتهای قبر ایمان داریم، نصوص فراوانی از قرآن و سنت عذاب و فتنه و نعمت‌های قبر را به اثبات رسانده‏اند، و سلف صالح این امت در طول تاریخ بر این مسأله اتفاق‏نظر داشته‏اند.

خداوند می‏فرماید:

﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِۖ وَیُضِلُّ ٱللَّهُ ٱلظَّٰلِمِینَۚ وَیَفۡعَلُ ٱللَّهُ مَا یَشَآءُ ٢٧﴾ [إبراهیم: ۲۷].

«خداوند مؤمنان را به خاطر گفتار استوار (و عقیده‏ی پایدارشان) هم در این جهان (در برابر زرق و برق مادیات و بیم و هراس مشکلات محفوظ و مصون می‌نماید) و هم در آن جهان (ایشان را در نعمت‌های فراوان و عطایای بی‌پایان، جاویدان و) ماندگار می‌دارد، و کافران را (در دنیا و آخرت) گمراه و سرگشته می‌سازد، و خداوند هرچه بخواهد انجام می‌دهد». ‏

منظور از ثابت گرداندن در اینجا، هنگام سؤال قبر است، نص صریحی در اثبات سؤال قبر وجود دارد که ائمه‏ی مسلمین بر آن اتفاق دارند، حدیث صحیحی در این مورد از براء بن عازب از رسول خدا صلی الله علیه و سلم روایت شده است:

«الْمُسْلِمُ إِذَا سُئِلَ فِی الْقَبْرِ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رسول‏الله فَذَلِکَ قَوْلُهُ (یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَفِی الْآخِرَهِ» [رواه البخاری].

«هرگاه مسلمان در قبر مورد سؤال واقع شد، گواهی می‏دهد که خداوند تنها الله است و محمد بنده و فرستاده‏ی خداوند است، ثبات در آیه همین گواهی‏ دادن است». [بخاری آن را روایت کرده است].

خداوند در جای دیگری می‏فرماید:

﴿فَوَقَىٰهُ ٱللَّهُ سَیِّ‍َٔاتِ مَا مَکَرُواْۖ وَحَاقَ بِ‍َٔالِ فِرۡعَوۡنَ سُوٓءُ ٱلۡعَذَابِ ۴۵ ٱلنَّارُ یُعۡرَضُونَ عَلَیۡهَا غُدُوّٗا وَعَشِیّٗاۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَهُ أَدۡخِلُوٓاْ ءَالَ فِرۡعَوۡنَ أَشَدَّ ٱلۡعَذَابِ ۴۶﴾ [غافر: ۴۵-۴۶].

«خداوند (چنین بنده‏ی مؤمنی را تنها نگذاشت و) او را از سوءتوطئه‌ها و نیرنگ‌های ایشان محفوظ و مصون داشت، ولی عذاب بدی خاندان فرعون را دربرگرفت.‏ و آن آتش دوزخ است که بامدادان و شامگاهان آنان بدان عرضه می‌شوند. (این عذاب برزخ ایشان است) و امّا روزی که قیامت برپا می‌شود (خدا به فرشتگان دستور می‌دهد) خاندان فرعون (و پیروان او) را به شدیدترین عذاب دچار سازید». ‏

این آیه دال بر عذاب قبر است چون عرضه شدن در صبح و شام بر آتش قبل از فرا رسیدن روز رستاخیر است، و قبل از رستاخیز تنها قبر وجود دارد.

انس بن مالک از رسول خدا صلی الله علیه و سلم روایت می‏کند که فرمود:

«إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ وَتَوَلَّى عَنْهُ أَصْحَابُهُ وَإِنَّهُ لَیَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ أَتَاهُ مَلَکَانِ فَیُقْعِدَانِهِ فَیَقُولَانِ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و سلم فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ فَیُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِکَ مِنْ النَّارِ قَدْ أَبْدَلَکَ اللَّهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنْ الْجَنَّهِ فَیَرَاهُمَا جَمِیعًا قَالَ قَتَادَهُ وَذُکِرَ لَنَا أَنَّهُ یُفْسَحُ لَهُ فِی قَبْرِهِ ثُمَّ رَجَعَ إِلَى حَدِیثِ أَنَسٍ قَالَ وَأَمَّا الْمُنَافِقُ وَالْکَافِرُ فَیُقَالُ لَهُ: مَا کُنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ فَیَقُولُ لَا أَدْرِی کُنْتُ أَقُولُ مَا یَقُولُ النَّاسُ فَیُقَالُ لَا دَرَیْتَ وَلَا تَلَیْتَ وَیُضْرَبُ بِمَطَارِقَ مِنْ حَدِیدٍ ضَرْبَهً فَیَصِیحُ صَیْحَهً یَسْمَعُهَا مَنْ یَلِیهِ غَیْرَ الثَّقَلَیْنِ». [رواه البخاری].

«وقتی بنده‏ای را در قبر گذاشتند و یارانش او را تنها گذاشتند در حالی که صدای کوبیدن کفش‏های آنها را می‏شنود، دو فرشته به سوی او می‏آیند و نزد او می‏نشینند و خطاب به او می‏گویند: در مورد این مرد -محمد صلی الله علیه و سلم- چه می‏گویی؟ مؤمن در جواب می‏گوید: گواهی می‏دهم که بنده و فرستاده‏ی خدا است، فرشته خطاب به او می‏گوید: نگاه کن اگر در دنیا به خدا کفر می‏ورزیدی، جایگاهت در جهنم آن جا می‏بود ولی خداوند جای تو را به بهشت مبدل فرموده است، هم فرشته و هم بنده‏ی مؤمن هر دو جا را خواهند دید. اما اگر منافق و کافر باشد خطاب به او گفته می‏شود: در مورد آن مرد چه می‏گویی؟ می‏گوید: نمی‏دانم، من هم مانند مردم می‏گفتم. خطاب به او گفته می‏شود: نمی‏دانی؟ با پتکهایی از آهن او را می‏کوبند، پس صدایی از او بلند می‏شود که به جز جن و انس همه آن را می‏شنوند». [بخاری آن را روایت کرده است].

در روایت دیگر مسلم از انس آمده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:

«لَوْلاَ أَنْ لاَ تَدَافَنُوا لَدَعَوْتُ اللَّهَ أَنْ یُسْمِعَکُمْ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ الَّذِى أَسْمَعُ». [رواه مسلم].

«اگر مردگان را دفن نمی‏کردید از خدا می‏خواستم آنچه را که من از عذاب قبر می‏شنوم شما نیز بشنوید». [مسلم آن را روایت کرده است].

از عبدالله بن عباسب روایت شده است که گفت:

«مر النبی صلی الله علیه و سلم على قبرین فقال: إنهما لیعذبان وما یعذبان فی کبیر؛ ثم قال: بلى، کان أحدهما لایستتر من بوله، وکان الآخر یمشی بالنمیمه». [رواه البخاری].

«پیامبر صلی الله علیه و سلم بر دو قبر می‏گذشت پس فرمود: این دو نفر در عذابند و عذاب آنها برای چیز بزرگی نیست، یکی از آنها هنگام ادرار رعایت تمیزی را نمی‏کرد و دیگری سخن‏چینی می‏کرد». [بخاری آن را روایت کرده است].

در روایت دیگر از عبدالله ابن عباس روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم این دعا را مانند سوره‏ای از سوره‏های قرآن به همه یاد می‏داد:

«قُولُوا: اللَّهُمَّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ فِتْنَهِ الْمَسِیحِ الدَّجَّالِ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ فِتْنَهِ الْمَحْیَا وَالْمَمَاتِ» [متفق علیه].

«بگویید: خداوندا از عذاب جهنم به تو پناه می‏برم، خداوندا از عذاب قبر به تو پناه می‏برم، خداوندا از فتنه‏ی دجال به تو پناه می‏برم، خداوندا از فتنه و آزمایش حیات و ممات به تو پناه می‏برم». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

و همین‏گونه تمام دعاهای پیامبر صلی الله علیه و سلم که در آنها پناه بردن به خدا از عذاب قبر وجود دارد.