عبدالله ابن سبأ افسانه یا حقیقت؟

به نام خدا
آنچه در نزد شیعیان رایج است این است که عبدالله ابن سبا یک شخصیت خیالی است که هیچ حقیقتی ندارد و اهل سنت برای وارد کردن طعن بر شیعه و معتقدات آنان این افسانه را اختراع کرده اند و آغاز تشیع را به او نسبت می دهند تا اینکه مردم را از شیعیان و مذهب اهل بیت (ع) باز دارند.

حال کتاب معتبر شیعیان را ورق می زنیم تا ببینیم ابن سباء یک شخصیت حقیقی است اگرچه علمای شیعه وجودش را منکر می شوند:

ابن سباء در عمق روایات:

۱٫ کسی از امام باقر(ع) روایت می کند که فرمودند: “عبدالله ابن سبا مدعی نبوت بود و عقیده داشت که نعوذ بالله امیرالمومنین خودش خداست، وقتی به امیرالمومنین خبر رسید او را فراخواندند و در مورد از وی پرسیدند، اعتراف کرد و گفت: آری، تو خدایی، در دلم آمده است که تو خدایی و من پیامبرم، امیرالمومنین (ع) فرمودند: هلاکت بر تو باد، شیطان تو را مسخره کرده است، مادر مرده! فورا برگرد و توبه کن،وی انکار کرد، او را به زندان کردند و سه روز مهلت دادند که توبه کند ولی توبه نکرد بنابراین امیرالمومنین او را به آتش انداختند و فرمودند: شیطان او را فریب داده بود، و چنین کفریاتی را در دلش وسوسه می کرد” (رجال کشی، ۱/۷۰)

۲٫ از امام صادق(ع) روایت است که فرمودند: “خداوند لعنت کند عبدالله ابن سبا را که درباره امیرالمومنین(ع) ادعای ربوبیت می کرد، و به خدا سوگند که امیرالمومنین(ع) جز بنده ی فرمانبرداری برای خدا نبود، هلاکت باد بر کسی که بر ما دروغ می بندد، عده ای درباره ما چیزهایی را ادعا می کنند که خودمان درباره ی خود ادعا نکرده ایم، از آنان بیزاریم و به خدا پناه می جوییم” (رجال کشی، ۱/۷۱)

۳٫ مامقانی می فرماید: “عبدالله بن سبا کسی اس که به کفر بازگشت و اظهار غلو نمود و می فرماید: غالی مطعونی است که امیرالمومنین او را با آتش سوزاند، وی معتقد بود که علی (ع) خدا و خودش پیامبر ست” (تنقیح المقال،ج۲/۱۸۲ و ۱۸۳)

۴٫ نوبختی می فرماید: “سبائیها به امامت علی قائل بودند، و اعتقاد داشتند که امامت فرض است و از سوی خدا تعیین می شود، آنها پیروان عبدالله بن سبا هستند، ابن سبا از کسانی بود که بر ابوبکر و عمر و عثمان و دیگر صحابه آشکارا طعن وارد می کرد و از آنان بیزاری می جست و مدعی بود که علی(ع) او را به این کار مکلف کرده است، امیرالمومنین از وی دراین باره توضیح خواستند، او اعتراف نمود، بنابراین دستور به قتلش دادند، مردم سراسیمه پیش امیرالمومنین رفتند و گفتند: آیا کسی را می کشی که به محبت شما اهل بیت دعوت می کند و بسوی ولایت شما و بیزاری از دشمنان شما می خواند، بنابراین او را به مدائن تبعید کردند”

۵٫نیز می فرماید: “عده ای از اهل علم حکایت کرده اند که عبدالله بن سبا مردی یهودی بود که مسلمان شد و با علی(ع) دوستی کرد، او قبلا که هنوز یهودی بود درباره یوشع بن نون که پس از موسی(ع) آمد همین مقوله را می گفت وقتی که مسلمان شد درباره علی بن ابیطالب نیز چنین ادعائی کرد.

او اولین کسی بود که از فرض بودند امامت علی و اظهار بیزاری از دشمنانش سخن گفت از اینجاست که کسانی که با شیعه مخالفند می گویند: اصل رفض از یهودیت است”

(فرق الشیعه نوبختی،ص۳۲-۴۴)

۶٫سعد بن عبدالله اشعری قمی در آغاز سخنش از سبائیت می فرماید: “سبائیها پیروان عبدالله بن سباء هستند، او عبدالله بن وهب راسبی همدانی است.عبدالله بن خرسی و ابن اسود که از معتمدترین یارانش بودند او را در این کار یاری کردند ، وی اولین کسی بود که بر ابوبکر و عمر و عثمان آشکارا طعن وارد کرد و از آنان اعلان بیزاری نمود” (المقالات و الفرق،ص۲۰)

۷٫ابن ابی الحدید تصریح کرده که: ” در حالی که علی(ع) خطبه می خواند عبدالله بن سبا بلند شد و گفت: تویی تویی، چندین بار این جمله را تکرار کرد، حضرت علی فرمودند: نفرین بر تو باد من کیستم؟ گفت: تو خدایی، دستور دادند که او را با پیروانش دستگیر کنند” (شرح نهج البلاغه،ج۵/۵)

۸٫آقای نعمه الله جزائری می فرماید: “عبدالله بن سبا به امیرالمومنین گفت: تو اله بر حقی، امیرالمومنین او را به مدائن تبعید کردند، او از یهودیت مسلمان شده بود، و مانند آنچه که به حضرت علی(ع) گفت در یهودیت به یوشع بن نون و موسی(ع) می گفت” (الانوار النعمانیه،ج۲/۲۳۴)

این بود چند تا روایت از کتب معتبر و متنوع که در علو رجال و فقه و فرق بود، بخاطر آنکه مطلب طولانی نشود از روایات بیشمار دیگری که در کتب مختلف وجود دارد صرف نظر کردیم، که همه آنها شخصیتی را ثابت می کنند که اسمش عبدالله بن سبا است، بعد از این دیگر ممکن نیست که وجود او را منکر شویم خصوصا اینکه امیرالمومنین(ع) او را به خاطر مقوله کفرآمیزی که گفته بود عذاب داد، معنای این سخن آن است که حضرت امیرالمومنین، عبدالله بن سبا را دیده است و این خود برای اثبات شخصیت او کافیست که دیگر جای انکار باقی نمی ماند.

انچه از نصوص گذشته بر می آید این است:

۱٫اثبات شخصیت ابن سبا و وجود فرقه ای که او را یاری می کردند و حرف او را می زدند که این فرقه سبائیت نام دارد.

۲٫ابن سباء مردی یهودی بود که مدعی اسلام شد، گرچه او تظاهر به اسلام نمود، اما حقیقت این است که او بر یهودیتش باقی ماند و بر اساس آن سمپاشی کرد.

۳٫او اولین کسب بود که بدعت طعن بر ابوبکر و عمر و دیگر صحابه (رضوان الله علیهم) را اختراع نمود

۴٫او اولین کسی بودذ که از امامت علی(ع) سخن گفت.

۵٫او اولین کسی بود که مدعی شد امیرالمومنین وصی پیامبر(ص) است.

طبعا این مقوله را از یهودیت نقل کرده بود و چنین وانمود می کرد که گویا با اهل بیت(ع) محبت دارد لذا به ولایت آنان و بیزاری از دشمنانشان که گویا صحابه پیامبر بودند دعوت می کرد.

بنابراین عبدالله بن سبا شخصیت حقیقی است که نمی توان انکارش کرد و نه از کنارش به آسانی گذشت لذا با صراحت در کتب و مصادر معتبر شیعه از او سخن رفته است، برای اطلاع و آشنایی بیشتر با ابن سبا می تواند به کتب های زیر مراجعه کنید:

غرات ثقفی
رجال طوسی
رجال حلی
قاموس الرجال تستری
دائره المعارف اعلمی حائری موسوم به مقتبس الاثر
الکنی و الالقاب از عباس قمی
حل الاشکال بن طاووس
رجال بن داود
تحریر طاووسی
مجمع الرجال قهبائی
نقد الرجال تفرشیجامع الرواه مقدسی اردبیلی
مراه الانوار محمد بن طاهر عاملی
منقب آل ابی طالب از ابن شهر آشوب

اینها که البته نمونه است و نه حصر، و تعداد کثیری از دیگر مصادر معتمد شیعه همگی اتفاق دارند که ابن سبا یک شخصیت واقعی است که هرگز نمی توان از تاریخ حذفش کرد، ولی تعجب می کنم که علمای شیعه مانند مرتضی عسکری، محمد جواد مغنیه و دیگرا چرا اصرار دارند که از وجود ابن سبا منکر شوند در حالیکه ادعای آنان کاملا بی اساس است.