ضوابط آسان گیری در اسلام (۲)

شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «بسیاری از مردم چون منکری را می بینند یا اینکه شاهد تغییر و تحول در احوال و اوضاع امت اسلامی می باشند، داد و فریاد نموده و چون مصیبت دیدگان نوحه خوانی می کنند. درحالی که از این امر نهی شده است. بلکه در چنین شرایطی به صبر و توکل و پایداری بر دین اسلام امر شده اند و اینکه ایمان داشته باشند خداوند همراه پرهیزگاران و نیکوکاران است. و ایمان داشته باشند که عاقبت و سرانجام از آنِ پرهیزگاران می باشد. چنانکه خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّالَّذِینَ هُم مُّحْسِنُونَ» (نحل: ۱۲۸) «همانا الله با کسانی است که تقوا پیشه کردند و کسانی‌که نیکو‌کارند».[۱]

سرشت و فطرت انسانی کسی را که به او نیکی کند، دوست دارد. و در واقع نفس انسان چنین سرشته شده است… و گاهی سنگ دلی و شدت عمل او را به لجبازی و اصرار و نفرت وادار می کند و کبر و نخوت کاذب او را به انجام گناه بیشتر می کشاند، در چنین شرایطی نصیحت وی و امر به معروف با اسلوب موثری که جذب قلب ها را به دنبال دارد، واجب می باشد. و البته امر به معروف نیز باید با اسلوبی موثر باشد که شرایط پذیرش دعوت و درک حقیقت اسلام را در مخاطب به وجود آورد. درک حقیقت اسلام با کسب علم و آموزش و شناخت اصول اسلام و احکام و حلال و حرام و فهم ویژگی های آن؛ امام بخاری در صحیحش از ام المومنین عایشه روایت می کند که: «…در اولین سوره ی مفصل از قرآن (که در مدینه نازل شد) ذکر بهشت و دوزخ بود تا اینکه مردم چنان که باید به اسلام گرویدند (و اسلام در دل های آنان ثابت و استوار گردید) پس حلال و حرام نازل گردید. و اگر اولین چیزی که نازل می شد این بود که: شراب ننوشید؛ حتما می گفتند: هرگز شراب را رها نمی کنیم و اگر اولین امری که نازل می شد چنین بود که: زنا نکنید؛ حتما می گفتند: هرگز زنا را رها نمی کنیم…»[۲] بنابراین رعایت سنت های کونی و شرعی خداوند در عمل تدریجی و صبر در امور مختلف تا ثمردهی و فرارسیدن زمان مناسب واجب می باشد.

چنانکه دین مابا عقیده ای آسان آغاز شد و سپس خداوند متعال به تدریج تکالیف شرعی را نازل فرمود. فرض ها را فرض نمود و محرمات را حرام کرد و به تدریج شرایع مختلف را به تفصیل بیان نمود تا اینکه بنای مورد نظر کامل شد و نعمت تمام؛ خداوند متعال می فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً» (مائده: ۳) «».[۳]

و اگر آسان گیری و رفق و نرمی و انعطاف در هر زمانی مطلوب است، با توجه به ضعف یقین و غلبه مادیاتی که امروز شاهد هستیم، لزوم آن در زمان ما بسیار بیشتر است.

خداوند متعال می فرماید: «ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدینَ» (نحل: ۱۲۵) «با حکمت و پند نیکو (مردم را) به راه پروردگارت دعوت نما و با روشی که نیکو‌تر است، با آن‌ها (بحث و) مناظره کن، بی‌تردید پروردگارت به (حال) کسی‌که از راه او گمراه شده است؛ دانا‌تر است و (نیز) او به هدایت‌یافتگان دانا‌تر است».

 

[۱] – فتاوی شیخ الاسلام، ۱۵/۲۹۷

[۲] – نگا: صحیح بخاری، ۴۹۹۳

[۳] – نگا: الصحوه الاسلامیه، شیخ قرضاوی، ص: ۱۰۴-۱۰۵ با تصرف