صحابه از دیگران برترند (۱)

آیات و روایات گویای آن است که نسل صحابه  برترین نسلِ  امت اسلامی است و نزد الله دارای سابقه و جایگاه عالی و بلند مرتبه ­ای­ هستند که دیگران به آن دست نیافته ­اند. تمام حوادث تاریخی، وضعیت و موضع ­گیری رضایت­ بخشِ آنان در خدمت به دین و یاری و دفاع از آن و بخشیدن گران­بهاترین و با ارزش­ترین چیزهاشان در این راه، گواه این مطلب است. لذا اهل سنت جملگی، بر بزرگواری، بزرگ­داشت، نیکوکار بودن، عامل بودن، اخلاص صادقانه، سلامت عقیده و بلند مرتبگی صحابه اتفاق نظر دارند. از این رو صفاتِ نیک یاران رسول صلی الله علیه وسلم را نسل به نسل تکرار و آن را ­الگوی خویش کردند.

آیات وارده در فضیلت صحابه:

• {وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ}: (و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار، و کسانى که با نیکوکارى از آنان پیروى کردند، الله از ایشان خشنود و آنان [نیز] از او خشنودند، و براى آنان باغ ­هایى آماده کرده که از زیر [درختان‌] آن نهرها روان است. همیشه در آن جاودانه‌اند. این است همان کامیابى بزرگ)[۱]. این آیه بیان­گرِ خوشنودی الله از پیش­گامان نخستین، از مهاجرین و انصار و پیروان نیک آنان است. به آنان وعده ­ی بهشت، ورود و جاودانه بودن در آن را می ­دهد.

• { لَّقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَهِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَهَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا* وَمَغَانِمَ کَثِیرَهً یَأْخُذُونَهَا وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا}: (به راستى الله هنگامى که مؤمنان، زیر آن درخت با تو بیعت مى‌کردند از آنان خشنود شد، و آن­چه در دل­ هایشان بود بازشناخت و بر آنان آرامش فرو فرستاد و پیروزى نزدیکى به آنها پاداش داد و [پاداش دیگر] غنیمت ­های فراوانی است که آن را به دست می آورند؛ و الله همواره توانای شکست ناپذیر و حکیم است)[۲]. این آیه می ­گوید که الله  از تقریباً ۱۴۰۰ صحابه ­ای که در صلح حدیبیه شرکت داشتند رضایت دارد و راستی و صداقت درونی آنان را بیان می ­دارد. به آنان پاداش زودرس دنیا را به ارمغان می­ آورد و در پی آن پیروزی سریع و نزدیک، غنیمت ­های فراوان و اجر و مزد اخروی را مژده­ می­ دهد.

•  {مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَهً وَأَجْرًا عَظِیمًا}: (محمد پیامبر الله است؛ و کسانى که با اویند، بر کافران، سخت­گیر [و] با هم­دیگر مهربان­ند. آنان را در رکوع و سجود مى‌بینى. فضل و خشنودى الله را خواستاراند. علامت [مشخصّه­ ی‌] آنان بر اثر سجود در چهره‌هایشان است. این صفت ایشان است در تورات، و مثَل آن­ ها در انجیل چون کاشته‌اى است که جوانه خود برآورد و آن را مایه دهد تا سِتبر شود و بر ساقه‌هاى خود بایستد و دهقانان را به شگفت آورد، تا از [انبوهى‌] آنان [الله] کافران را به خشم آورد. الله به کسانى از آنان که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌اند، آمرزش و پاداش بزرگى وعده داده‌است)[۳]. این آیه از ویژگی یاران رسول الله صلی الله علیه وسلم در تورات و انجیل خبر می­ دهد. اوصاف نیک، هدایت محکم و استوار، عبادت زیادشان برای الله، اخلاص به الله به امید اجر و مزد الهی، یاری پیامبر و وعده­ ی مغفرت و پاداش از جانب الله را بیان می­ دارد.

• { لَّقَد تَّابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِیِّ وَالْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَهِ الْعُسْرَهِ مِن بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِیم}: (به یقین، الله بر پیامبر و مهاجران و انصار که در آن ساعت دشوار از او پیروى کردند ببخشود، بعد از آن­که چیزى نمانده بود دل­هاى دسته‌اى از آنان منحرف شود. باز برایشان ببخشود، چرا که او نسبت به آنان مهربان و رحیم است([۴]. آیه­ ی فوق در جنگ تبوک نازل شد. صحابه به معیّتِ رسول در گرمای طاقت فرسا، فقر و تنگ­دستی و کمبود آب و غذا از مدینه خارج شدند. در مقابل هم الله از قبولی توبه­ ی آنان و رحمت به ایشان خبر داد.

• {وَمَا لَکُمْ أَلاّ تُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَکُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى}: (و شما را چه شده که در راه الله انفاق نمى‌کنید و [حال آنکه‌] میراث آسمان­ ها و زمین به الله تعلق دارد؟ کسانى از شما که پیش از فتح [مکه‌] انفاق و جهاد کرده‌اند، یکسان نیستند. آنان از [حیث] درجه بزرگتر از کسانى‌اند که بعداً به انفاق و جهاد پرداخته‌اند. و الله به هر کدام وعده نیکو داده است، و الله به آنچه مى‌کنید آگاه است)[۵]. عموم مفسرین فتحِ مورد نظر را فتح مکه می ­دانند[۶]. در این آیه الله به انفاق کنندگان قبل و بعد فتح، البته با توجه به اجر و مزد متفاوتشان وعده می ­دهد. هم­چنین آیه می­گوید: صحابه انتظار داشتند به دلیل انفاق کردن و شرکت در جنگ ­همراه با رسول صلی الله علیه وسلم اجر عظیمی به دست آورند.

 

[۱]  توبه / ۱۰۰٫

[۲]  فتح / ۱۸ – ۱۹٫

[۳]  فتح / ۲۹٫

[۴]  توبه / ۱۱۷٫

[۵]  حدید / ۱۰٫

[۶] طبری در تفسیر خود می­ گوید: منظور از فتح صلح حدیبیه است، و قول صحیح­ تر هم همین است.