شهید به چه کسی گفته می شود؟

شهدا چه کسانی هستند؟ در حدیث چند دسته را بر شمرده؟ آیا کسی‌که دچار صرع شود، نیز شهید است؟ همان گونه‌که در حدیث آمده که زنی از رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ طلب دعا برای شفا یافتن از بیماری صرع کرد که در هنگام بیهوشی عورتش عریان می‌کرد و… آیا این درباره امت محمدصَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عام است یا این که به همان زن اختصاص داشته است؟

شهید حقیقی کسی‌است که در جهاد در راه الله بمیرد و یا مجروح شود و بر اثر آن فوت کند، البته غیر از این را هم شهید می‌نامند؛ در بخاری به روایت ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ آمده که: رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمود:[ الشُّهَدَاءُ خَمْسَهٌ الْمَطْعُونُ وَالْمَبْطُونُ وَالْغَرِقُ وَصَاحِبُ الْهَدْمِ وَالشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ] [۱]

«شهدا پنج گروه‌اند:۱- کسی که در اثر طاعون و وبا بمیرد. ۲- کسی‌که در اثر اسهال بمیرد.۳- کسی‌که در اثر غرق‌شدن در آب بمیرد.۴- کسی‌که زیر آوار فوت نماید. ۵- کسی‌که در راه الله کشته شود».

بخاری بابی برای شهدا اختصاص‌داده با این عنوان: باب شهادت هفت نوع است بجز قتل،[۲] و این باب بیانگر تعداد شهدا است. در حدیثی‌که مالک به روایت جابر بن عتیک رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ تخریج کرده است آورده: رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ به عیادت عبدالله بن ثابث آمد و حدیث را ذکرکرد و در قسمتی‌از آن چنین آورده:[… مَا تَعُدُّونَ الشَّهِیدَ فِیکُمْ؟ ] «… به نظر شما شهید کیست؟» گفتند: کسی‌که در راه الله کشته شود. و فرمود:[ الشهداء سبعه سوى القتل فی سبیل الله ] «بجز مرگ در راه الله، شهیدان‌هفت دسته‌اند» و علاوه بر آن چه در حدیث ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ ذکر شده است این نیز هستند؛[ الحریق وصاحب ذات الجنب والمرأه تموت بِجُمع ][۳]

«کسی‌که آتش گرفته و کسی‌که ذات الجنب گرفته (بیماری پلورسی) [۴]و زنی‌که در اثر تولد بچه بمیرد».

اصحاب سنن و ترمذی حدیثی را از سعید بن زیدرَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت کرده‌اندکه: [مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِینِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ][۵]

«هرکس به خاطر دفاع از مال، دین، خون و خانواده‌اش‌کشته شود، شهید است».

نسائی بصورت مرفوع از سوید بن مقرن رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت می‌کند که:[ مَنْ قُتِلَ دُونَ مَظْلَمَتِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ] [۶]

«کسی‌که مظلوم است و (در دفاع از حق خود)کشته شود، شهید است».

در مجموع رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ قصد انحصار نداشته است. ابن حجر در فتح الباری[۷] با سندهای صحیح می‌گوید: بیش از بیست نوع از شهدا برای ما به اثبات رسیده است.

اما حدیث زنی‌که به بیماری صرع مبتلا بود،دلیلی نیست که آن حکم مختص به آن زن باشد، چون‌هیچ قرینه‌ای‌‌که بیانگر چنین حکمی باشد، وجود ندارد بلکه امید می‌رود که برای همه کسانی‌که بسان او به چنین بیماری مبتلا باشند و برای کسب ثواب تا هنگام مرگ آن را تحمل کنند شامل شود. اما آیا شهید محسوب می‌شوند؟ چیزی‌که بیانگر شهید بودن این‌گونه افراد باشد در سنت سراغ نداریم.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم.

فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۲/۱۸،۲۰).

[۱] بخاری (۶۵۳) و اطرافه عنده ، و مسلم (۱۹۱۴).

[۲] بخاری قبل (۲۸۲۹).

[۳] مؤطا مالک ۱/۲۳۳(۵۵۴)، و احمد (۵/۴۴۶) و ابوداود( ۳۱۱۱) و نسائی (۱۸۴۷) و ابن ماجه (۲۸۰۳) و ابن ابی شیبه (۱۹۴۷۳-۱۹۴۷۵) و طبرانی در “الکبیر” ۲/۱۹۲،۱۹۱(۱۷۸۰،۱۷۷۹) و ابن حبان (۳۱۹۰،۳۱۸۹) و حاکم ۱/۳۵۲(۱۳۰۰) و صححه و وافقه الذهبی.

[۴] ورم و پرده درونی پهلو که باعث درد پهلو و تب و تنگی نفس و سرفه می شود.

[۵] احمد (۱/۱۹۰) و ابوداود (۴۷۷۲) و ترمذی ( ۱۴۲۱) و قال ” حسن صحیح” و نسائی (۴۰۹۶،۴۰۹۵).

[۶] احمد (۱/۳۰۵) و نسائی (۴۰۹۸-۴۱۰۱) و طبرانی در “الکبیر” ۷/۸۶(۶۴۵۴)، از حدیث ابن عباس.

[۷] فتح الباری (۶/۴۳).