مناقصه بر عکس مزایده است، در مزایده کالا به صورت رقابتی با قیمت بیشتر به فروش میرسد. اما در مناقصه هرکس کار یا پروژهاى را به کمترین قیمت انجام دهد یا کالایی به کمترین قیمت وارد کند، به او واگذار میشود.
به این ترتیب مناقصه به این صورت است که مناقصهگذارنده -فرقی نمیکند که فرد، شرکت یا حکومت باشد- هزینه کالا [یا پروژهاى] را در زمینه مشاغل و تجارت تعیین کند و از طرف پیمانکاران یکى پس از دیگرى مبلغ را پایین آورند تا با کمترین نرخ مورد اجرا و اقدام قرار گیرد. در مناقصه کسی برنده است که کمترین قیمت را برای انجام کار یا پروژه اى پیشنهاد کند و شرایط مطلوب و مورد توافق را دارا باشد.
معاملات مناقصهای با رعایت شرایط شرعی جایز است؛ فرقی نمیکند که خرید، اجاره، اجرای پروژههاى جادهسازی، مسکنسازی، کارخانهای و مانند اینها باشد.
مناقصه بر دو نوع است:
اول: قرارداد وارد کردن کالایی مباح بر اساس شرایط مشخص با هزینهی مشخص مانند: مواد غذایی بیمارستانها، مدارس و …. یا وارد کردن آب، برق، گاز یا وارد کردن لوازم یدکی ماشینآلات و انواع فرشهای آماده …. در همهی این موارد مناقصه بر حسب شرایطِ مورد توافق جایز است.
دوم: پیمان مناقصهایِ ساخت و ساز یا حمل و نقل به این صورت که شرکتی یا …. قرارداد ایجاد پروژهاى مباح برای حکومت یا…. از نوع جادهسازی، ساختمانسازی، طرح اسکان [کارمندان دولت و…] یا پروژهی حمل و نقل زمینی، هوایی یا دریایی در برابر مبلغ مشخص…. همهی اینها بر حسب شرایط مورد توافق جایز است.
الله تعالی میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَأۡکُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَکُم بَیۡنَکُم بِٱلۡبَٰطِلِ إِلَّآ أَن تَکُونَ تِجَٰرَهً عَن تَرَاضٖ مِّنکُمۡۚ وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَکُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ بِکُمۡ رَحِیمٗا٢٩﴾ [النساء: ۲۹]: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، اموال یکدیگر را به باطل [و از راههای نامشروعی همچون غصب و دزدی و رشوه] نخورید؛ مگر اینکه تجارتی با رضایتِ شما [انجام گرفته] باشد؛ و [همچنین] یکدیگر را نکشید و خودکشی نکنید؛ همانا الله [نسبت] به شما مهربان است [و شما را از این کارها بازمیدارد]».