سواک (مسواک از چوب مخصوص اراک)

سواک یعنی استعمال چوب درخت اراک یا امثال آن به منظور نظافت دندان و اطراف آن و همچنین به منظور برطرف کردن تغییر بوی دهان و دندان و این قبیل چیزها. این نوع مسواک کردن به طور مطلق سنّت است. چون پیامبر صلی الله علیه وسلم گفت:
«السِّوَاکُ مَطْهَرَهٌ لِلْفَمِّ مَرْضَاهٌ لِلرَّبِّ». (رواه ابن خزیمه وابن حبان والبیهقی والنسائی بإسناد صحیح).
«مسواک کردن پاکی دهان و رضای پروردگار را سبب می‌شود».
(ابن خزیمه و ابن حبان و بیهقی و نسائی با اسناد صحیح آن را روایت کرده‌اند).
و در هر حال و احوالی استعمال مسواک مستحب و پسندیده است، ولی در مواضع و موارد زیر این استحباب و پسندیده بودن بیشتر است:
۱- به وقت تغییر بوی دهان بر اثر بوی ناپسند و ناخوش سیر و پیاز و دیگر چیزهای بودار.
۲- به وقت برخاستن از خواب چون در صحیحین (صحیح بخاری و مسلم) آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم هرگاه از خواب بیدار می‌شد با مسواک اراک دهان خود را مالش می‌داد و مسواک می‌کرد. و در روایت دیگری نیز نظیر همین مطلب آمده است.
۳- به وقت برخاستن برای نماز خواندن و ادای نماز. چون پیامبر صلی الله علیه وسلم گفت:
«لَولَا أَن أَشُقَّ عَلی أُمَّتِی لَأَمرْتُهُمْ بَالسِّواکِ عِندَ کُلِّ صَلاهٍ». (رواه الشیخان).
«اگر خوف مشقت و در رنج انداختن امّتم در میان نبود به آنان امر می‌کردم که همیشه به هنگام نماز خواندن مسواک استعمال کنند». (شیخین آن را روایت کرده‌اند).
و به روایت از عایشه ک پیامبر صلی الله علیه وسلم گفت:
«رَکعَتانِ بِالسِّواکِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکعهً بِلا سِواکٍ». (رواه أبونعیم بإسناد رجاله ثقات).
«دو رکعت نماز خواندن با مسواک زدن بهتر و نیکوتر است از هفتاد رکعت بدون مسواک کردن».
(ابونعیم آن را با اسنادی روایت کرده است که راویانش مورد وثوق هستند).
۴- به هنگام وضو گرفتن، چون پیامبر صلی الله علیه وسلمگفت:
«لَولَا أَن أَشُقَّ عَلی أُمَّتِی لَأَمرْتُهُم بَالسِّواکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ». (رواه النسائی وابن ماجه).
«اگر خوف به رنج انداختن امت نبود به آنان امر می‌کردم که در مواقع وضو گرفتن مسواک کنند».
(نسائی و ابن ماجه آن را روایت کرده‌اند).
۵- برای قرائت قرآن. چون هرگاه برای خواندن نماز که مشتمل بر مقداری از قرائت قرآن است در پی پاکیزگی و نظافت دهانش باشد به طریق اولی برای قرائت خالص قرآن نیز این عمل مطلوب است. مسواک کردن با هرچیز خشنی که برطرف کننده تغییر بوی دهان و نظافت دهان و دندان باشد حاصل می‌شود، ولی چوب درخت اراک بهتر است، چون استعمال این چوب موجب تحکیم لثه و مانع بیماری دندان‌ها می‌شود و به هضم غذا کمک می‌کند و موجب سهولت و روانی ادرار و نظافت دهان و رضای پروردگار و کندی پیری و صفای اخلاق و بشاشت وجه و تیزی هوش و دو برابر شدن ثواب و پاداش و سهولت جان دادن به وقت مرگ و یادآوری شهادت گفتن به وقت مرگ می‌گردد.
مستحب است که مسواک پیش از استعمال و بعد از استعمال شسته شود و با دست راست این عمل صورت گیرد، و از جانب راست دهان شروع کند، و آن را بر سقف حلق بر کناره دندان‌های آسیاب بکشد و مرور دهد، و طول آن به اندازه یک وجب باشد. چون این کیفیت در سنّت آمده و به اثبات رسیده است، و کسی که دندان ندارد با انگشتش می‌تواند مسواک کند، چون در حدیث عایشه همسر پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده است که گفت:
«قُلتُ: یا رَسُولَ اللهِ اَلرَّجُلُ یَذْهَبُ فُوهُ (أَسنَانُه) أَیَستاکُ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: کَیفَ یَصْنَعُ؟ قالَ: یُدْخِلُ أُصبُعَهُ فِی فِیهِ». (رواه الطبرانی).
«گفتم: ای رسول الله! آیا مردی که دندان‌هایش افتاده است مسواک کند؟ گفت:آری، گفتم: چگونه مسواک کند؟ گفت: انگشتش را در داخل دهان بگرداند».
(طبرانی آن را روایت کرده است).