زیاده درحدیث

الف) تعریف: یکی از راویان چیزی را به حدیث اضاف می کند که جزو آن نیست.
ب) زیاده در حدیث به دو نوع تقسیم می شود:
۱- زیاده از نوع ادراج باشد، یعنی یکی از راویان چیزی را از خود به حدیث اضافه می کند که جزو حدیث نیست، و قبلا در مورد ادراج و حکم آن بحث شد.
۲- بعضی از راویان زیاده را در روایت خود می آورند بر این مبنا که آن زیاده جزو حدیث است.(۱)
در این حالت اگر (زیاده) از غیر ثقه باشد پذیرفته نیست، زیرا در حالت عادی نیز روایت غیر ثقه مقبول نیست، بنابراین به طریق الاولی آنچه که به روایت دیگر اضافه کرده باشد رد می شود. اما اگر از طرف ثقه باشد؛ در اینصورت چنانکه منافی با روایت کسی که از او ثقه تر است، باشد باز پذیرفته نمی شود، زیرا در این حالت روایت او شاذ خواهد بود.
مثلا روایت امام مالک در «الموطأ»: «أن ابن عمر رضی الله عنهما إذا افتتح الصلاه رفع یدیه حذو منکبیه، وإذا رفع رأسه من الرکوع رفعهما دون ذلک»(۲).
ابوداود می گوید: تا جائیکه می دانم کسی جز مالک جزء (رفعهما دون ذلک) را نیاورده است. (۳)در حالیکه حدیث مرفوعی از ابن عمر رضی الله عنهما ثابت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم دستهای خود را در هنگام شروع نماز و رفتن به رکوع و برخواستن از آن تا برابر شانه هایش بالا می برد بدون آنکه در یکی از آن حالتها دستش را پایینتر بالا ببرد. (۴)
اما اگر منافی با روایت دیگری نباشد، (آن قسمت اضافه) از او پذیرفته می شود، زیرا در این حالت نزد راوی علم و اطلاع بیشتری نسبت به دیگران وجود دارد.
مثلا در حدیث ابن عمر رضی الله عنه که او از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنید که فرمود: «ما منکم من أحد یتوضأ فیبلغ، أو فیسبغ الوضوء ثم یقول: أشهد أن لا إله إلا الله وأن محمداً عبد الله و رسوله إلا فتحت له أبواب الجنه الثمانیه یدخل من أیها شاء».(۵)
امام مسلم این حدیث را از دو طریق روایت کرده است که در یکی از آنها عبارت (وحده لا شریک له) بعد از (إلا الله) اضافه بر روایت دیگری آمده است
—————–
(۱)ولی همان حدیث در روایت دیگران بدون آن قسمت اضافی است.
(۲)ترجمه: ابن عمر رضی الله عنه هرگاه نماز خود را شروع می کرد دستهایش را تا موازات شانه هایش بالا می برد، و هرگاه از رکوع بر می خواست دستهایش را پایینتر از آنجا بالا می برد. مالک در «الموطأ» (۱۶۳) کتاب الصلاه، ۴- باب شروع نماز. و گفته ی ابوداود در «السنن» کتاب الصلاه، باب شروع نماز (ح۷۴۲) است.
(۳)بنابراین قسمت (رفعهما دون ذلک) زیادتی در روایت امام مالک است که دیگران این اضافه را نیاورده اند.
(۴)از ابن عمر رضی الله عنه روایت است: «أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کان یرفع یدیه حذو منکبیه إذا افتتح الصلاه، و إذا کبر للرکوع، و إذا رفع رأسه من الرکوع رفعهما کذلک أیضا) «پیامبر صلی الله علیه وسلم وقتی شروع به نماز می‌کرد دستهایش را تا مقابل شانه‌هایش بلند می‌کرد، و هنگام تکبیر گفتن برای رکوع و بلند شدن از آن نیز همین کار را انجام می‌داد». متفق علیه: بخاری (۷۳۵)، مسلم (۳۹۰)، ترمذی (۲۵۵)، نسایی (۱۲۲/۲).
(۵)ترجمه: «هیچکدام از شما نیست که بطور کامل وضو بگیرد سپس بگوید: أشهد أن لا إله إلا الله وأن محمداً عبد الله و رسوله  گواهی می‌دهم که بجز الله معبود بر حقی نیست، و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده اوست مگر آنکه درهای هشتگانه بهشت به روی او باز می‌شود، و از هر کدام که بخواهد وارد می‌شود». مسلم (۲۳۴) کتاب طهارت ص ۶٫