وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
مرتبه دوم: کتابت یعنی ایمان داشتن به اینکه خداوند متعال براساس علم و آگاهی که از پیش داشته، تقدیرهای خلایق را تا روز قیامت، در لوح محفوظ نوشته است و آن کتابی است که در آن هیچ نقص و کمبودی نیست، پس همه آنچه اتفاق افتاده و اتفاق می‌افتد و آنچه تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد، همه نزد الله متعال در ام‌الکتاب نوشته شده است، که ذکر و امام و کتاب مبین نامیده می‌شود.
چنان که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَکُلَّ شَیۡءٍ أَحۡصَیۡنَٰهُ فِیٓ إِمَامٖ مُّبِینٖ﴾ [یس: ۱۲].
«و همه چیز را در کتابی روشنگر برشمرده‌ایم».
و رسول اکرم صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «اولین چیزی که الله متعال آفرید قلم بود آنگاه به آن گفت: بنویس، قلم گفت: چه بنویسم؟ گفت: تقدیر را بنویس، آنچه شده و آنچه تا ابد خواهد شد را بنویس»[۱].
مرتبه سوم: اراده و خواست، یعنی همه آنچه در این جهان روی می‌دهد براساس اراده و خواست الهی که بین رحمت و حکمت دور می‌زند، روی می‌دهد.
هر کس را که بخواهد براساس رحمت خویش هدایت می‌کند و هر کس را که بخواهد براساس حکمت خود گمراه می‌سازد، او از آنچه انجام می‌دهد پرسیده نمی‌شود چون حکمت و قدرت او کامل است، و مردم از آنچه می‌کنند بازخواست می‌شوند و آنچه اتفاق می‌افتد مطابق علم سابق اوست که در لوح محفوظ نوشته شده است، پس خواست الهی جاری است و قدرت او فراگیر است آنچه او بخواهد می‌شود و آنچه او نخواهد نمی‌شود پس هیچ چیزی از اراده و خواست او بیرون نیست چنان که می‌فرماید:
﴿وَمَا تَشَآءُونَ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِینَ٢٩﴾ [التکویر: ۲۹].
«درحالیکه نمی‌توانید بخواهید مگر آن که خدا، پروردگار جهانیان بخواهد».
و رسول اکرم صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «دل‌های فرزندان آدم همه در میان دو انگشت از انگشتان خداوند مهربان قرار دارد، به گونه‌ای که گویا یک دل است، و هر گونه که بخواهد در آن تصرف می‌کند»١.
مرتبه چهارم: آفریدن یعنی ایمان داشتن به اینکه الله متعال آفریننده همه چیز است و آفریننده‌ای غیر از او نیست و پروردگاری جز او وجود ندارد، و همه موجودات غیر از الله مخلوق هستند که از عدم ایجاد شده‌اند، و بعد از آن که نبوده‌اند به وجود آمده‌اند، پس خداوند متعال آفریننده هر انجام دهنده و کارش است و خالق هر متحرکی و حرکتش می‌باشد پس در این جهان هیچ چیزی روی نمی‌دهد مگر اینکه خداوند متعال آفریننده آن است، چنان که می‌فرماید: ﴿وَخَلَقَ کُلَّ شَیۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِیرٗا﴾ [الفرقان: ۲].
«و همه چیز را آفریده و آنها را به اندازه مقرّر کرده است».
و خداوند آفریننده یکتاست که به آفریدن و ایجاد کردن یگانه و یکتاست و او همه چیزها را بدون استثنا خلق کرده است، چنان که می‌فرماید: ﴿ٱللَّهُ خَٰلِقُ کُلِّ شَیۡءٖۖ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ وَکِیلٞ۶٢﴾ [الزمر: ۶۲].
«خداوند آفرینندۀ همه چیز است و او بر همه چیز نگهبان است».
و می‌فرماید: ﴿ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمۡ خَٰلِقُ کُلِّ شَیۡءٖ﴾ [غافر: ۶۲].
«این است خداوند پروردگارتان آفرینندۀ هر چیزی».
و می‌فرماید: ﴿هَلۡ مِنۡ خَٰلِقٍ غَیۡرُ ٱللَّهِ یَرۡزُقُکُم﴾ [فاطر: ۳].
«آیا آفریدگاری جز خداوند وجود دارد که به شما روزی بدهد؟».
پس او تعالی آفریننده بندگان و کارهایشان است، و هر خیر و شرّی که اتفاق می‌افتد و هر کفر و ایمانی و هر طاعت و معصیتی براساس خواست و تقدیر الله متعال است و خداوند آن را آفریده است، چنان که می‌فرماید:
﴿وَمَا کَانَ لِنَفۡسٍ أَن تُؤۡمِنَ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ [یونس: ۱۰۰].
«و هیچ کس نمی‌تواند ایمان بیاورد مگر آنکه خدا اجازه دهد».
و می‌فرماید: ﴿قُل لَّن یُصِیبَنَآ إِلَّا مَا کَتَبَ ٱللَّهُ لَنَا﴾ [التوبه: ۵۱].
«بگو: هرگز به ما چیزی نمی‌رسد جز آنچه خداوند برای ما مقرر نموده است».
و می‌فرماید: ﴿وَٱللَّهُ خَلَقَکُمۡ وَمَا تَعۡمَلُونَ٩۶﴾ [الصافات: ۹۶].
«حال آنکه خداوند شما و آنچه را که انجام می‌دهید آفریده است».
و اهل سنت و الجماعت ایمان دارند که الله متعال طاعت را دوست می‌دارد و به آن فرمان می‌دهد و در برابر آن پاداش می‌دهد و گناه را نمی‌پسندد و از آن نهی می‌کند و به خاطر آن سزا می‌دهد و هر کس را که بخواهد به لطف و فضل خود هدایت می‌کند و هر کس را که بخواهد طبق عدل و حکمت خود گمراه می‌سازد، چنان که می‌فرماید:
﴿إِن تَکۡفُرُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِیٌّ عَنکُمۡۖ وَلَا یَرۡضَىٰ لِعِبَادِهِ ٱلۡکُفۡرَۖ وَإِن تَشۡکُرُواْ یَرۡضَهُ لَکُمۡۗ وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٞ وِزۡرَ أُخۡرَىٰ﴾ [الزمر: ۷].
«اگر کافر گردید (بدانید که) بی‌گمان خداوند از شما بی‌نیاز است ولی کفر را برای بندگان خود نمی‌پسندد. و اگر سپاس بگزارید آن‌را برایتان می‌پسندد. و هیچ‌کس بار گناهان دیگری را بر دوش نمی‌کشد».
و می‌فرماید: ﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ فِیکُمۡ رَسُولَ ٱللَّهِۚ لَوۡ یُطِیعُکُمۡ فِی کَثِیرٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ لَعَنِتُّمۡ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ حَبَّبَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡإِیمَٰنَ وَزَیَّنَهُۥ فِی قُلُوبِکُمۡ وَکَرَّهَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡکُفۡرَ وَٱلۡفُسُوقَ وَٱلۡعِصۡیَانَۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلرَّٰشِدُونَ٧﴾ [الحجرات: ۷].
«و بدانید که پیغمبر خدا درمیانتان است، اگر در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند به مشقّت خواهید افتاد، ولی خداوند ایمان را در نظرتان محبوب گرداند. و آن‌را در دل‌هایتان آراست و کفر و فسق و نافرمانی را در نظرتان زشت و ناپسند جلوه داد. ایناند که راه یافته‌اند».
و کسی را که خداوند گمراه کرده بهانه و دلیلی نخواهد داشت چون الله متعال پیامبران را فرستاده تا برای کسی حجت و دلیل نماند، و کار بنده را به خودش نسبت داده و کسب او قرار داده و او را جز به آنچه در توانایی‌اش است مکلف نکرده است و می‌فرماید:
﴿ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَىٰ کُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا کَسَبَتۡۚ لَا ظُلۡمَ ٱلۡیَوۡمَ﴾ [غافر: ۱۷].
«امروز هرکس در برابر کاری که کرده است جزا و سزا داده می‌شود، امروز هیچ‌گونه ستمی وجود ندارد».
و می‌فرماید: ﴿إِنَّا هَدَیۡنَٰهُ ٱلسَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرٗا وَإِمَّا کَفُورًا٣﴾ [الإنسان: ۳].
«همانا ما بدو راه را نمودیم خواه سپاس‌گزار باشد، خواه ناسپاس».
و می‌فرماید: ﴿لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّهُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِ﴾ [النساء: ۱۶۵].
«تا بعد از پیامبران دلیل و حجّتی برای مردم بر خدا باقی نماند».
و می‌فرماید: ﴿لَا یُکَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَا﴾ [البقره: ۲۸۶].
«خداوند هیچ‌کس را جز به اندازه توانش مکلف نمی‌کند».
و می‌فرماید: ﴿فَمَن شَآءَ فَلۡیُؤۡمِن وَمَن شَآءَ فَلۡیَکۡفُرۡ﴾ [الکهف: ۲۹].
«پس هرکس که می‌خواهد، ایمان بیاورد و هرکس که می‌خواهد، کافر شود».
[۱]– صحیح ترمذی آلبانی.