روش‌های دیگر تحمل حدیث (۴)

از آنجائی که روش‌های تحمل حدیث بیشتر هستند، لذا مناسب دانستیم تا بقیه‌‌ی طرق تحمل روایت را در ‏اینجا ذکر نماییم تا بحث کاملتر گردد.‏

بطور کلی انواع روش‌های تحمل حدیث عبارتند از: سماع، قرائت، اجازه، مناوله، کتابت، ‏إعلام، وصیت و وِجاده. سه نوع اول را مؤلف گرامی ذکر نمودند و بقیه را نیز با رجوع به ‏منابع معتبر در اینجا ذکر خواهیم نمود.‏

۴) مناوله: یعنی شیخ تمام یا قسمتی از روایات خویش را با دست خود به شاگرد بدهد و به او خبر ‏دهد که آن‌ها جزو مرویاتش هستند. و مناوله خود دو نوع است: مناوله مقرون به اجازه، و مناوله‌ی مجرد (خالی) از اجازه.‏

الف) مناوله مقرون به اجازه (همراه با اجازه): این نوع – همانطور که ابن صلاح گفته – ‏بالاترین نوع اجازه بصورت مطلق است، و دارای چندین صورت است از جمله: شیخ مقابل ‏شاگرد قرار بگیرد و اصل یا فرع سماع و روایات خود را به شاگرد بدهد و بگوید: این سماع یا ‏روایت من از فلانی است، پس تو نیز آن را از من روایت کن، یا به تو اجازه دادم آن را از من ‏روایت کنی، یا بگوید: این کتاب را بگیر و از روی آن نسخه برداری کن و به آن مراجعه نما و ‏سپس آن را به من برگردان.‏

روایت حدیث بوسیله‌‌ی این نوع از مناوله صحیح است، و درجه‌‌ی آن در میان درجات تحمل ‏حدیث بعد از سماع و قرائت است، و در حقیقت این نوع از مناوله بالاترین نوع تحمل حدیث به ‏روش اجازه (بدون مناوله) نیز می‌باشد. البته برخی در رتبه‌‌ی «مناوله با اجازه» غلو کرده‌اند ‏و گفته‌اند: این شکل تحمل حدیث بالاتر از سماع است، زیرا اعتماد به نوشته‌‌ی شیخ با اجازه ‏خودش بالاتر از اعتماد به سماع از اوست. ولی امام نووی می‌گوید: «صحیح آنست که این ‏روش تحمل حدیث، پایینتر از سماع و قرائت است». (علوم الحدیث؛ دکتر صبحی صالح، ‏ص۷۵).‏

صیغه‌های ادای حدیث بوسیله‌‌ی این نوع مناوله عبارتند از: «ناولنی فلان» و «ناولنی و أجاز ‏لی»، و جایز است که از عبارات سماع و قرائت نیز بصورت مقید استفاده کرد، مانند: «حدثنا ‏مناوله» یا «أخبرنا مناوله و إجازه».‏

ب) مناوله مجرد از اجازه (بدون اجازه): شیخ کتابش را به شاگرد می‌دهد و می‌گوید: این ‏کتاب، سماعات من است، یا این کتاب از احادیث من است، بدون آنکه به وی بگوید: از من ‏روایت کن، یا به تو اجازه دادم که از من روایت کنی یا هر لفظ مشابه دیگری. خطیب بغدادی ‏از بعضی از اهل علم حکایت کرده که آن‌ها این نوع و روش را صحیح دانسته و روایت بوسیله‌ی آن را جایز دانسته‌اند، ولی صحیح آنست که روایت بوسیله‌‌ی این نوع از مناوله جایز نیست، ‏زیرا این نوع خلل پذیر است و بیشتر از چند تن از فقها و اصولیین بر آن دسته از محدثینی که ‏آن را جایز شمرده‌اند، انتقاد وارد کرده‌اند. (مراجعه کنید به: علوم الحدیث، ص ۱۶۳).‏

پس رای صواب اینست که روایت حدیث از طریق «مناوله مقرون به اجازه» صحیح است ولی ‏از طریق «مناوله بدون اجازه» صحیح نیست. والله اعلم

‏(نگاه کنید به: لمحات فی اصول الحدیث؛ دکتر محمد ادیب صالح، ص۳۴۷- تیسیر مصطلح ‏الحدیث؛ دکتر محمود الطحان، ص۱۴۲).‏