رهایی از عذاب دنیا و آخرت

خداوند نیز آن‌هایی را که در راه تربیت نفس رنج و مشقت فراوانی متحمل شده‌اند، از عذاب دنیا که همانا اضطراب و غم و اندوه درونی است و از عذاب برزخ و آخرت رستگار خواهد کرد. اما نجات او از عذاب قبر و برزخ همان است که در حدیث روایت شده است که پیامبر  صلی الله علیه و سلم فرمود:

«إِذَا قُبِرَ الْمَیِّتُ أَتَاهُ مَلَکَانِ أَسْوَدَانِ أَزْرَقَانِ یُقَالُ لأَحَدِهِمَا الْمُنْکَرُ وَللآخَرُ النَّکِیرُ فَیَقُولاَنِ: مَا کُنْتَ تَقُولُ فِى هَذَا الرَّجُلِ فَیَقُولُ مَا کَانَ یَقُولُ هُوَ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. فَیَقُولاَنِ قَدْ کُنَّا نَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُولُ هَذَا. ثُمَّ یُفْسَحُ لَهُ فِى قَبْرِهِ سَبْعُونَ ذِرَاعًا فِى سَبْعِینَ ثُمَّ یُنَوَّرُ لَهُ فِیهِ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ نَمْ. فَیَقُولُ أَرْجِعُ إِلَى أَهْلِى فَأُخْبِرُهُمْ فَیَقُولاَنِ نَمْ کَنَوْمَهِ الْعَرُوسِ الَّذِى لاَ یُوقِظُهُ إِلاَّ أَحَبُّ أَهْلِهِ إِلَیْهِ»^([۱]).

«هرگاه میت دفن شد، دو ملائکۀ سیاه‌چهره و کبودچشم به نام منکر و نکیر نزد وی آمده و از وی سؤال می‌کنند: در بارۀ آن مرد «حضرت محمد صلی الله علیه و سلم» چه می‌گویی؟ در جواب می‌گوید: او بنده و فرستادۀ خدا است، گواهی می‌دهم که به جز «الله» خدایی وجود ندارد و محمد  صلی الله علیه و سلم بنده و فرستاده اوست، می‌گویند: ما می‌دانستیم که چنین جوابی می‌دهی، بعد از آن قبر وی به پهنای هفتاد زراع و دارزای هفتاد زراع فراخ و منور می‌شود، سپس به وی گفته می‌شود: بخواب، می‌گوید: می‌خواهم به میان اهل و عیالم برگردم و به آنان خبر دهم، می‌گویند: بخواب مانند خواب تازه‌دامادی که او را بیدار نکند جز عزیزترین اشخاص به نزد او».

اینگونه خدایﻷ او را از عذاب قبر نجات خواهد داد. جواب ملکین در قبر به این سادگی نیست و هرکس نمی‌تواند به آن پاسخ دهد، اما این لطف خدای مهربان است که مؤمن را به خاطر مجاهدات زیاد و پایداری بر راه حق یاری داده و جواب را برایش آسان می‌کند، خداوند متعال می‌فرماید:

﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِۖ وَیُضِلُّ ٱللَّهُ ٱلظَّٰلِمِینَۚ وَیَفۡعَلُ ٱللَّهُ مَا یَشَآءُ ٢٧﴾ [ابراهیم: ۲۷].

«خداوند مؤمنان را بر کلام درست و راست ثبات می‌بخشد، هم در دنیا و هم در آخرت، و بی‌ایمان را در گمراهی می‌دارد و آنچه خواهد انجام می‌دهد».

از براء بن عازب نقل است که رسول الله  صلی الله علیه و سلم فرمود:

«الْمُسْلِمُ إِذَا سُئِلَ فِى الْقَبْرِ یَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، فَذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِ﴾ [ابراهیم: ۲۷]^([۲]).

«هرگاه فرد مسلمان در قبر از وی سؤال شود، شهادتین را بر زبان جاری کند، این است معنای فرمودۀ خدای متعال: ﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِ﴾ [ابراهیم: ۲۷]. و معلوم است چنین کسانی در آخرت نیز به رضوان و رستگاری جاوید مشرف می‌شوند».

چنانچه خدایﻷ می‌فرماید:

﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن زَکَّىٰهَا ٩﴾ [الشمس: ۹].

«به راستی رستگار است آنکسی که نفس خویش را از کجی‌ها و گناهان پاک داشت».

﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَکَّىٰ ١۴﴾ [الاعلی: ۱۴].

«به راستی رستگار شد آنکس که خود را از آلودگی‌های گناه پاک ساخت».

﴿جَنَّٰتُ عَدۡنٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَاۚ وَذَٰلِکَ جَزَآءُ مَن تَزَکَّىٰ ٧۶﴾ [طه: ۷۲].

«بهشت‌های جاویدان که جوی‌ها از زیر درختان آن همیشه روان خواهد بود، و این پاداش کسی است که پاک داشته است خود را».

﴿وَسَیُجَنَّبُهَا ٱلۡأَتۡقَى ١٧﴾ [اللیل: ۱۷].

«و پرهیزگارتر از آن دور کرده شود».

﴿ثُمَّ نُنَجِّی ٱلَّذِینَ ٱتَّقَواْ وَّنَذَرُ ٱلظَّٰلِمِینَ فِیهَا جِثِیّٗا ٧٢﴾ [مریم: ۷۲].

«پس از آن که به دوزخ رسیدند آنان که از شرک پرهیز کرده بودند نجات داده و کافران و ستمکاران را در آنجا روی در افتاده فرو گزاریم».

[۱]– ترمذی: ۷۲۴٫

[۲]– بخاری: ۸ / ۲۸۶ و مسلم ۱ / ۲۸۷۱٫