وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
حدیث «اقتدوا باللذین من بعدی ابی بکر وعمر»([۵])([۶]). « به کسانی بعد از من یعنی ایوبکر و عمر اقتدا کنید.»
([۵])(حسن): این روایت از طریق عبدالله بن مسعود وحذیفه الیمان وانس‌بن مالک وعبدالله بن عمر وابوالدرداء از رسول الله صلی الله علیه و سلم روایت شده است:
اما طریق حذیفه رضی الله عنه: سه طریق دارد؛ طریق اول: احمد (ش۲۳۳۸۶) / ترمذی (ش۳۶۶۳) / طحاوی، شرح مشکل الآثار (ج۳ص۱۵۶) / ابن حبان (ش۶۹۰۲) / خلال، السنه (ش۳۳۵) / عقیلی، الضعفاء الکبیر (ج۲ص۱۵۰) / خطیب بغدادی، تاریخ بغداد (ج۱۴ص۳۶۶) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۳ص۱۱۷) از طریق (وکیع بن الجراح ومحمد بن عبید) روایت کردهاند: «ثنا سالم المرادی عن عمرو بن هرم الأزدی عن ربعی بن حراش عن حذیفه قال: بینا نحن عند رسول الله صلی الله علیه و سلم قال: إنی لست أدری ما قدر بقائی فیکم فاقتدوا باللذین من بعدی یشیر إلى أبی بکر وعمر رضی الله عنهما واهدوا هدی عمار وعهد بن أم عبد رضی الله عنهما».
ورجال احمد «رجال صحیح» میباشد به جز ابوالعلاء سالم بن عبد الواحد المرادى: وامام ابن حجر گفته است: «مقبولٌ و کان شیعیاً» وامام طحاوی گفته است: «مقبولُ الحدیث» وامام عجلی گفته است: «ثقهٌ» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است وامام ابن عدی گفته است: «حدیثه لیس بالکثیر» وامام ابوحاتم گفته است: «یکتب حدیثه» امام یحیی بن معین گفته است: «ضعیفٌ» وامام ابوداود گفته است: «لیس لی به علم» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج۳ص۴۴۰) وتقریب التهذیب (ش۲۱۸۰)] لذا این اسناد «حسن» است.
طریق دوم: ابن عدی، الکامل (ج۲ص۲۴۹) روایت کرده است: «ثنا علی بن الحسن بن سلیمان ثنا احمد بن محمد بن المعلی الآدمی قال ثنا مسلم بن صالح ثنا حماد بن دلیل عن عمرو بن هرم عن ربعی بن حراش عن حذیفه…». اما این اسناد «ضعیف» است چرا که چیزی از حال (مسلم بن صالح أبو رجاء) را نیافتم.
طریق سوم: احمد (ش۲۳۲۴۵) / بیهقی، السنن لکبری (ش۱۰۳۴۸) / بزار (ش۲۸۲۷) / ترمذی (ش۳۶۶۲) / مستدرک (ش۴۴۵۲و۴۴۵۳و۴۴۵۱) / ابن بشران، اماملی (ش۵۹۳) / خطیب بغدادی، الفقیه والمتفقه (ش۴۶۱) / ابن ابی خیثمه، التاریخ الکبیر (ج۵ص۱۷۰) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۶) از طریق (مسعر بن کدام وزائده بن قدامه وشعبه بن الحجاج) روایت کردهاند: «عن عبد الملک بن عمیر عن ربعی (بن حراش) عن حذیفه قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم: …».
رجال احمد «رجال صحیح» میباشد اما عبد الملک بن عمیر «مدلس» میباشد [ابن حجر، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس (ش۸۴)] واین روایت را از ربعی بن حراش نشنیده واز فرد دیگری شنیده است واحمد (ش۲۳۲۷۶و۲۳۴۱۹و۲۳۴۱۹) / ترمذی (ش۳۷۹۹) / ابن ماجه (ش۹۷) / بیهقی، السنن الکبری (ش۱۷۰۳۳و۱۷۰۳۴) / طحاوی، شرح مشکل الآثار (ج۳ص۱۵۵) / بزار (ش۲۸۲۹) / ابن ابی شیبه (ج۷ص۴۷۳وج۸ص۵۷۲) / ابن ابی عاصم، السنه (ش۱۱۴۸و۱۴۲۲) / خلال، السنه (ش۳۳۶) / ابن عبدالبر، التمهید (ج۲۲ص۱۲۶) / خطیب بغدادی، الفقیه والمتفقه (ش۹۸۶) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۷) / یعقوب الفسوی، المعرفه والتاریخ (ج۱ص۴۸۰) از طریق (وکیع بن الجراح ومومل بن اسماعیل وضحاک بن مخلد وابراهیم بن سعد وفریابی) روایت کردهاند: «سفیان الثوری عن عبد الملک بن عمیر عن مولى لربعی بن حراش عن ربعی بن حراش عن حذیفه قال کنا جلوسا عند النبی صلی الله علیه و سلم فقال (… .» اما این (مولى ربعی بن حراش) چه کسی است؟ وبخاری، التاریخ الکبیر (ج۸ص۲۰۹) / بزار (ش۲۸۲۸) / مستدرک (ش۴۴۵۴) / المعجم الاوسط (ج۵ص۳۴۴) / عبدالله بن احمد، السنه (ش۱۳۶۷) / حدیث ابوالفضل الزهری (ش۶۹۵) / ابن ابی خیثمه، التاریخ الکبیر (ج۵ص۱۷۰) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۵ص۱۴و۱۵وج۴۳ص۳۹۵) / یعقوب الفسوی، المعرفه والتاریخ (ج۱ص۴۸۰) / بیهقی، السنن الکبری (ش۱۷۰۳۴) / طحاوی، شرح مشکل الآثار (ج۳ص۱۵۶) از طریق (عبدالله بن الزبیرالحمیدی وابراهیم بن سعد) روایت کردهاند: «ثنا سفیان الثوری عن عبد الملک بن عمیر عن هلال مولی ربعی بن حراش عن ربعی بن حراش عن حذیفه رضی الله عنه أن رسول الله صلى الله علیه و سلم قال:…». اما هلال مولی ربعی: راوی جز عبدالملک بن عمیر ندارد وحالش را نیافتم لذا «مجهول» است؛ واسناد هم «ضعیف» میگردد وامام بزار هم گفته است: «هلال مولی ربعی وهو مجهولٌ عندهم» وامام ابن عبدالبر هم آن را تأیید کرده وگفته است: «هو کما قال (البزار)» وامام ابن حزم هم گفته است: «هو مجهولٌ لایعرف من هو أصلاً» وامام ابن حجر هم گفته است: «مقبولٌ» وگفته است: «ای عند المتابعه والا فهو لینٌ» [ابن حجر، تقریب التهذیب (ش۷۳۵۳) و(ج۱ص۱) / ابن الملقن، البدر المنیر (ج۹ص۵۸۲) / ابن حزم، الاحکام فی اصول الاحکام (ج۶ص۲۴۳)].
اما طریق عبدالله بن مسعود رضی الله عنه: دو طریق دارد؛ طریق اول: مستدرک (ش۴۴۵۶) / المعجم الکبیر (ج۹ص۷۲) / تمام رازی، الفوائد (ش۱۷۳۲) / قاضی الدینوری، المجالسه وجواهر العلم (ش۳۵۲۸) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۳ص۱۱۹) / المعجم الاوسط (ج۷ص۱۶۸) / ابوحنیف، المسند بروایه الحصکفی (ش۳۶۱) از طریق (یحیی بن سلمه بن کهیل وابوحنیفه) روایت کردهاند: «عن سلمه بن کهیل عن أبی الزعراء عن عبد الله بن مسعود رضی الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله علیه و سلم: اقتدوا باللذین من بعدی أبی بکر وعمر واهتدوا بهدی عمار وتمسکوا بعهد ابن مسعود.» اما این اسناد «ضعیف» است چرا که یحیی بن سلمه بن کهیل «متروک الحدیث» است [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج۱۱ص۲۲۴) / ذهبی، الکاشف (ش۶۱۷۸)] البته دیدیم که امام ابوحنیفه وی را متابعه کرده است؛ اما امام ابوحنیفه هم در روایت حدیث «ضعیف» بوده وامامان بخاری ومسلم وابن عدی وابونعیم اصفهانی ودارقطنی وابن حبان وابن الجوزی وابن عبدالحق وسفیان ثوری ونسایی وعبدالله بن مبارک وابن شاهین واحمد حنبل وابن سعد وروایتی از یحیی بن معین وحاکم نیشابوری وی را «ضعیف» دانستهاند [برای مشاهده اقوال محدثین در مورد امام ابوحنیفه رحمه الله به کتاب سلسله الأحادیث الضعیفه والموضوعه وأثرها السیئ فی الأمه (ج۱ص۶۶۱) از شیخ آلبانی رحمه الله مراجه گردد و چون وی تمامی نظرات را آورده است لذا به خاطر ترک تطویل از آوردن آن خوداری می‌نماییم.]
طریق دوم: المعجم الاوسط (ج۷ص۱۶۸) روایت کرده است: «حدثنا محمد بن أحمد الرقام نا إبراهیم بن سلم بن رشید الهجیمی ثنا عمرو بن زیاد الباهلی ثنا عبد الله بن المبارک عن سفیان عن سلمه بن کهیل عن أبی الزعراء عن عبد الله بن مسعود قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم… ». اما این اسناد «موضوع» است چرا که عمرو بن زیاد بن عبد الرحمن بن ثوبان الباهلی: امام دارقطنی گفته است: «یضعُ الحدیث» امام ابن عدی گفته است: «منکرُالحدیث یسرقُ الحدیث ویحدث بالبواطیل؛ کان هو یتهم بوضعها» وامام ابن منده هم گفته است: «یعرف بالتاله متروک الحدیث» [ابن عدی، الکامل (ج۵ص۱۵۱) / ابن حجر، لسان المیزان (ج۴ص۳۶۴)].
طریق سوم: ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۷) روایت کرده است: «أخبرنا أبو شکر محمد بن أبی طاهر حمد بن أبی نصر عبد الله بن الحسین المستوفی بأصبهان أنا أبو عمرو بن منده أنا أحمد بن سعد البغدادی بتنیس نا محمد بن عبد العزیز بن ربیعه الکلابی نا أحمد بن رشد بن خیثم نا حمید بن عبد الرحمن عن الحسن بن صالح عن فراس بن یحیى عن الشعبی عن علقمه بن قیس عن عبد الله بن مسعود قال قال رسول الله (صلى الله علیه وسلم): … .» اما این روایت هم «واهی» است چرا که أحمد بن راشد بن خثیم الهلالی: امام ذهبی گفته است: «روی عن سعید بن خثیم بخبر باطل؛ اختلقه بجهل» وامام هیثمی هم گفته است: «قد اتّهم» [ذهبی، میزان الاعتدال (ج۱ص۹۷) / محمد بن عبدالغنی، تکمله الاکمال (ج۲ص۷۰۸) / هیثمی، مجمع الزوائد (ج۵ص۲۲۴)].
اما طریق عبدالله بن عمر رضی الله عنهما: دو طریق دارد؛ طریق اول: ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۸) روایت کرده است: «أخبرنا أبو نصر أحمد بن محمد بن أحمد الإسکندرانی وأبو الفتح محمد بن الموفق بن محمد الجرجانی وأبو الفتح محمد بن علی بن نصر الحمادی الأدرقانی وأبو النضر عبد الرحمن بن عبد الجبار بن عثمان العامی وأبو جعفر محمد بن علی بن محمد الطبری وأبو المظفر عبد الفاطر بن عبد الرحیم بن عبد الله السقطی المقرئان بهراه قالوا أنا أبو سهل نجیب بن میمون بن سهل أنا أبو علی منصور بن عبد الله بن خالد الذهلی الخالدی نا أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن عمرویه المروزی الملقب بعبد دلیل وأبو سعید الحسن بن أحمد بن محمد بن المبارک التستری قالا أنا أحمد بن صبیح بن وضاح نا محمد بن قطن نا ذا النون نا مالک بن أنس عن نافع عن ابن عمر…». اما این اسناد «موضوع» است چرا که اولاً: حسن بن أحمد بن المبارک: امام ذهبی گفته است: «روى خبراً موضوعاً» وامام دارقطنی گفته است: «کان یتهم بوضع الحدیث» وامام خطیب بغدادی گفته است: «صاحبُ مناکیر» [ذهبی، میزان الاعتدال (ج۱ص۴۸۰) / ابن حجر، لسان المیزان (ج۲ص۱۹۳)] وثانیاً: منصور بن عبد الله أبو علی الذهلی الخالدی الهروی: امام ابوسعید الادریسی گفته است: «کذاب لایعتمد علیه» وامام خطیب بغدادی گفته است: «حدث عن جماعه من الخراسانیین بالغرائب والمناکیر» [ابن حجر، لسان المیزان (ج۶ص۹۶) / خطیب بغدادی، تاریخ بغداد (ج۱۳ص۸۴)]. وثالثاً: احمد بن صلیح: امام ذهبی در مورد این روایت گفته است: «هذا غلطٌ وأحمد لایعتمد علیه» [ابن حجر، لسان المیزان (ج۱ص۱۸۸)]. وامام عقیلی هم گفته است: «حدیثٌ منکرٌ لاأصل له من حدیث مالک» [عقیلی، الضعفاء الکبیر (ج۴ص۹۴)].
طریق دوم: ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۸) روایت کرده است: «أخبرنا أبو بکر وجیه بن طاهر وأبو الفتح محمد بن الموفق بن مبارک بن أبی مطیع الوکیل وعبد الجبار بن أبی سعید بن أبی القاسم الطبیب وأبو العلاء صاعد بن أبی الفضل بن أبی عثمان الشعیبی المالینی قالوا أنبأ أم الفضل بنت عبد الصمد بن علی بن محمد الهریمیه قالت أنبأ أبو محمد بن أبی شریح نا أبو القاسم عبد الرحمن بن الحسن الأسدی زاد وجیه بهمذان نا أبو عبد الرحمن عبد الله بن محمد بن العباس الضبی نا أحمد بن خلاد القطان نا محمد بن عبد الله العمری المدنی عن مالک بن أنس عن نافع عن ابن عمر قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم …». اما این اسناد «واهی» است چرا که محمد بن عبد الله بن عمر العمری: امام ابن حبان گفته است: «یروی عن مالک وأبیه العجائب لایجوز الاحتجاج به بحال» و امام عقیلی هم گفته است: «لایصح حدیثه ولایعرف بنقل الحدیث» [ابن حبان، المجروحین (ج۲ص۲۱۸) / عقیلی، الضعفاء الکبیر (ج۴ص۹۴)] وامام عقیلی هم گفته است: «حدیثٌ منکرٌ لاأصل له من حدیث مالک» [عقیلی، الضعفاء الکبیر (ج۴ص۹۴)].
اما طریق انس بن مالک رضی الله عنه: طریق اول: ابن عدی، الکامل (ج۲ص۲۴۹) روایت کرده است: «محمد بن عبد الحمید الفرغانی ثنا صالح بن حکیم البصری ثنا مسلم بن صالح أبو رجاء ثنا حماد بن دلیل عن عمر بن نافع عن عمرو بن هرم قال دخلت انا وجابر بن زید علی أنس بن مالک فقال قال رسول الله صلى الله علیه و سلم اقتدوا باللذین من بعدی أبو بکر وعمر وتمسکوا بعهد بن أم عبد واهتدوا بهدی عمار» اما این اسناد «ضعیف» است؛ چرا که حال (مسلم بن صالح أبو رجاء) را نیافتم ولذا مجهول است.
طریق دوم: ابن حبان، الثقات (ج۲ص۱۹۰) روایت کرده است: «حدثنا محمد بن القاسم الدقاق بالمصیصه ثنا یوسف بن سعید بن مسلم ثنا هارون بن زیاد الحنائی ثنا الحارث بن عمیر عن حمید عن أنس قال قال النبی صلى الله علیه و سلم اقتدوا باللذین من بعدی أبى بکر وعمر» اما ازحال محمد بن القاسم الدقاق چیزی نیافتم لذا مجهول بوده واسناد روایت هم «ضعیف» میگردد.
اما طریق ابوالدرداء رضی الله عنه: ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۳۰ص۲۲۹) روایت کرده است: «أنبأنا أبو علی الحسن بن أحمد المقرئ ثم أخبرنا أبو مسعود المعدل عنه أنا أبو نعیم الحافظ ثنا سلیمان بن أحمد نا عبد الرحمن بن معاویه العتبی نا محمد بن نصر الفارسی نا أبو الیمان الحکم بن نافع نا إسماعیل بن عیاش عن المطعم بن المقدام الصنعانی عن عنبسه بن عبد الله الکلاعی عن أبی إدریس الخولانی عن أبی الدرداء قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم:… ». اما این روایت «ضعیف» است چرا که روایات اسماعیل بن عیاش از شامیان «مقبول وصحیح» و از غیر شامیان همانند حجازی‌ها «ضعیف» میباشد؛ چنان که امامان بخاری، احمد، دحیم، یحیی بن معین، عمروبن علی فلاس وابن حجر گفتهاند؛ [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج۱ص۳۲۱)] والمطعم بن المقدام صنعانی است. وثانیاً: ندانستم محمد بن نصر الفارسی چگونه فردی است ومجهول است.
([۶])ابوالحسین بصری، المعتمد، ۲/۳۶۸ ./ – ابن حزم، الاحکام فی اصول الاحکام ،۶/۲۳۷٫