دعا – که استغاثه نوعی از آن می‌باشد – از بزرگ‌ترین انواع عبادت است

• دعا با زبان حال: این نوع دعاء شامل همه عبادات از جمله: نماز و روزه وغیره می‌باشد.
• دعا با زبان مقال: که شامل طلب نیازها و حاجات از الله که همراه با تضرع و درخواست نمودن می‌باشد.

الله سبحانه و تعالی می‌فرماید: ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ۶٠﴾ [غافر: ۶۰]. «و پروردگارتان گفته است: مرا به دعا خوانید تا دعایتان را بپذیرم. کسانی‌که از عبادت من استکبار می‌جویند، خوار و پست داخل دوزخ خواهند گشت».

الله متعال مردم را به دعا کردن از خود فرا می‌خواند و خبر می‌دهد که دعا عبادت است و کسانی را که از به فریاد خواندن و دعای او سرباز می‌زنند و تکبر می‌ورزند به عذابی سخت وعده می‌دهد.

باز می‌فرماید: ﴿فَٱدۡعُوهُ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَۗ﴾ [غافر: ۶۵]. «پس او را به فریاد خوانید و عبادت را خاص او بدانید».

دعا در این آیه شامل هر دو نوع دعا: با زبان حال و با زبان مقال می‌باشد، الله در اینجا فرمان می‌دهد که در دعا مخلصانه او را فرا خوانیم، و کسی جز او را به دعا نخوانیم و نپرستیم و هرگز از غیر او طلب حاجت و دعا و فریاد رسی نکنیم.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا١٨﴾ [الجن: ۱۸]. «مسجدها مخصوص پرستش الله است پس کسی را همراه با الله پرستش نکنید».

لفظ (أحدا) در این آیه کریمه با صیغه نکره آمده است، و صیغه نکره هرگاه در سیاق نفی آید، دلالت بر عموم دارد، یعنی: جایز نیست احدی همراه با الله به فریاد خوانده شود.

باز می‌فرماید: ﴿وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّن یَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَن لَّا یَسۡتَجِیبُ لَهُۥٓ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَهِ وَهُمۡ عَن دُعَآئِهِمۡ غَٰفِلُونَ۵﴾ [الأحقاف: ۵]. «چه کسی گمراه‌تر از آن کسی است که کسانی غیر از الله را به فریاد بخواند و پرستش کند که تا روز قیامت پاسخش نمی‌گویند، و اصلا آنان از پرستشگران و فریاد خواهندگان غافل و بی خبرند».

پس هیچکس گمراه‌تر و سر گشته‌تر از آنکسی نیست که از غیر الله همچون: مردگان و سنگ‌ها طلب و دعا می‌کند.

و کلمه (مَن) (در لغت عربی) برای عاقل به کار می‌رود، و این دلالت می‌کند که این آیه درباره کسانی است که پیامبران، و فرشتگان، و صالحین را به دعا می‌طلبند.

رسول الله ج همه این موارد را در قول‌شان جمع نموده و فرمودند: «الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَهُ»^[۱] یعنی: «دعا خود عبادت است». همچنین به عبدالله بن عباسب فرمودند: «إِذَا سَأَلْتَ, فَاسْأَلِ اللَّهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ, فَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ»^[۲]. «هرگاه نیازی داری آن را از الله طلب کن و هرگاه کمک می‌خواهی از الله کمک بخواه».

امام طبرانی از عباده بن صامتس روایت کرده که گفت: ابو بکرس گفت: با هم برخیزید و از رسول الله ج در مقابل این منافق فریاد بخواهیم، اما رسول الله ج فرمودند: «آگاه باشید که از من فریاد خواهی نمی‌شود، همانا از الله طلب استغاثه و دعا می‌گردد».^[۳]

اگر این در زمان حیات رسول الله ج بوده است، پس بعد از وفات‌شان حال چگونه خواهد بود؟!

بنا بر این، دعا و استغاثه محض حق الله است، و آن را برای غیر الله قرار دادن روا نمی‌باشد، لذا هر کسی غیر الله متعال را به فریاد خواند، و دعا کند یا طلب حاجت و استغاثه از او نماید، یا به غیر الله پناه ببرد، بدون شک او جز الله را پرستیده است، مگر در یک حالت استثنایی که همانا مبحث اصل هشتم این کتاب است، و اکنون بدان خواهیم پرداخت.

 

[۱]– این حدیث را احمد در مسند خود (۴/۲۶۷)، ابو داود در سنن خود (۲/۷۶)، ترمذی در سنن خود (۵/۲۱۱)، ابن ماجه در سنن خود (۲/۱۲۵۸)، و نسائی در سنن کبری (۶/۴۵۰) روایت کرده‌اند. و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح می‌باشد.

[۲]– احمد در مسند خود (۱/۹۲)، و ترمذی در سنن خود (۴/۶۶۷) روایت کرده‌اند، و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است.

[۳]– احمد در مسند خود (۵/۳۱۷)، و هیثمی در کتاب (مجمع الزوائد) آن را ذکر کرده و گفته است: این حدیث را طبرانی روایت کرده و راویان آن به جز ابن لهیعه که حسن الحدیث هست، همان راویان صحیح بخاری هستند.