وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
حاجی در روز عید قربان: دهم ذی‌الحجه چهار عمل معروف و مشهور انجام میدهد که به ترتیب عبارتند از:
۱- رمی جمره عقبه ۲- قربانی ۳- حلق ۴- طواف‌الإفاضه، که البته صحبت ما در اینجا درباره حلق ـ یعنی تراشیدن یا کوتاه کردن موی سر ـ می‌باشد که در این روز بزرگ به نیّت عبادت و تقرّب جستن به بارگاه خداوند انجام می‌گیرد، و حلق یکی از واجبات حج و عمره می‌باشد و به هیچ عنوان ترک آن جایز نیست به دلیل این فرموده خداوند که می‌فرماید:
﴿لَتَدۡخُلُنَّ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ إِن شَآءَ ٱللَّهُ ءَامِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمۡ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ﴾ [الفتح: ۲۷].
«بدون شک با خواست خدا همه شما در امن و أمان و در حال سر تراشیده و موی کوتاه‌کرده و بدون ترس داخل مسجدالحرام خواهید شد».
ابن قدامه می گوید: «اگر حلق و تقصیر موی سر از مناسک حج نمی‌بود، آن را بدان تعریف و توصیف نمی‌کردند»[۱]. همچنین از ابن عباس بروایت شده که گفته است: «هنگامی که پیامبراکرم صلی الله علیه و سلم وارد مکّه شد به اصحاب دستور داد که خانه خدا: (بیت‌الله الحرام) را طواف کنند و به دنبال آن سعی بین صفا و مروه را انجام دهند، سپس با تراشیدن یا کوتاه‌کردن موی سر از احرام خارج و آزاد شوند»[۲].
پس ـ چنانکه گفتیم ـ تراشیدن یا کوتاه‌کردن موی سر یکی از واجبات حج و عمره است و اگر کسی آن را ترک کند باید «فدیه» دهد[۳] (یعنی گوسفندی به عنوان جبران آن سر ببر)، این عمل در واقع نمایانگر پایان احرام و خارج‌شدن از آن می‌باشد، در عین حال تبعیت از عمل پیامبراکرم صلی الله علیه و سلم است، چون به اصحاب خود دستور فرمود: در پایان احرام موی سر خود را بتراشند و یا مقداری از آن را کوتاه کنند و به نظافت خود بپردازند، و حاجی با این عمل خود نشان میدهد که می‌خواهد با کمال خضوع و فروتنی پیشانی خویش را در پیشگاه خداوند و در برابر جلال و عظمت او بگذارد، پس این امر یکی از جالب‌ترین أنواع عبودیت و بندگی برای آفریدگار جهانیان است.
بنابراین وقتی که حاجی این عبادت بزرگ و بااهمیت را به خاطر اطاعت و فرمانبرداری از خدای متعال و پیروی از عمل رسول خدا صلی الله علیه و سلم شروع میکند باید بداند که تراشیدن یا کوتاه‌کردن موی سر به قصد تعبّد و تقرّب جستن فقط به بارگاه پروردگار با عظمت جایز می‌باشد. چنانکه در رابطه با بعضی از اقوام و طوائفی که در پیش مشایخ خود و یا نزد پاره‌ای از قبوری که آنها را مورد احترام و اکرام قرار می‌دهند و عمل سر تراشیدن را به عنوان عبادت و قربت به حساب می‌آورند، از شیخ‌الإسلام سؤال شد که: آیا عمل این افراد و طوائف سنت است یا بدعت؟! و آیا به طور مطلق سر تراشیدن سنت است یا بدعت؟! در جواب گفت: تراشیدن سر بر چهار نوع می‌باشد:
اول: تراشیدن موی سر در حج و عمره که خدا و رسول‌خدا صلی الله علیه و سلم به انجام آن دستور داده‌اند، عملی است که با کتاب و سنت و اجماع امت ثابت و مشروع گردیده است، چنانکه خداوند می‌فرماید:
﴿لَتَدۡخُلُنَّ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ إِن شَآءَ ٱللَّهُ ءَامِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمۡ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ﴾ [الفتح: ۲۷].
«بدون شک با خواست خدا همه شما در أمن و أمان و در حال سر تراشیدن و موی کوتاه‌کرده و بدون ترس داخل مسجدالحرام خواهید شد».
همچنین به تواتر از پیامبراکرم صلی الله علیه و سلم به اثبات رسیده است که: در (یک) حج که انجام داد، و در (چهار) عمره‌ای که به جای آورد عمل حلق سر را انجام داد، و اصحاب بزرگوارش نیز این عمل را انجام دادند، یعنی سر خود را تراشیده یا کوتاه کرده‌اند، که البته تراشیدن بهتر از کوتاه‌کردن است، چنانکه رسول‌خدا صلی الله علیه و سلم در این باره فرموده است: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِینَ، قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَالْمُقَصِّرِینَ قَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِینَ. ثَلاَثًا قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَالْمُقَصِّرِینَ قَالَ: وَالْمُقَصِّرِینَ»[۴]: «پروردگارا! سر تراشان را بیامرز، گفتند: ای رسول‌خدا! و کوتاه‌کنندگان؟ فرمود: پروردگارا سر تراشان را بیامرز، گفتند: و کوتاه کنندگان؟ فرمود: پروردگارا! سرتراشان را بیامرز، گفتند ای رسول‌خدا! و کوتاه کنندگان؟ فرمود: و کوتاه‌کنندگان را».
پیامبراکرم صلی الله علیه و سلم در حجه‌الوداع، به اصحابی که عمره را انجام می‌دادند دستور داد: پس از طواف بیت‌الله الحرام و انجام سعی بین صفا و مروه، موی سر خود را کوتاه کنند، اما بعد از انجام عمره، وقتی که آنان احرام به حج بستند و اعمال حج (و رمی جمره عقبه) را انجام دادند، به ایشان دستور داد که سر خود را بتراشند، تا بدین ترتیب هر دو عمل: (تراشیدن و کوتاه‌کردن موی سر) را انجام داده باشند.
دوم ـ امکان دارد تراشیدن موی سر به خاطر ضرورتی باشد، به این صورت که گاهی حاجی ناچار می‌شود موی سر خود را به خاطر معالجه بتراشد، که این عمل هم از کتاب و سنت و اجماع امت ثابت شده است، پس هرگاه حاجی که در احرام می‌باشد، هر چند تراشیدن با کوتاه کردن و حتی کندن مو برای او جایز نیست امّا با وجود اینکه او در احرام می‌باشد اگر در اثر بیماری حادی تراشیدن سر لازم باشد، خداوند به او اجازه داده است که آن را بتراشد، چنانکه می‌فرماید:
﴿وَلَا تَحۡلِقُواْ رُءُوسَکُمۡ حَتَّىٰ یَبۡلُغَ ٱلۡهَدۡیُ مَحِلَّهُۥۚ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوۡ بِهِۦٓ أَذٗى مِّن رَّأۡسِهِۦ فَفِدۡیَهٞ مِّن صِیَامٍ أَوۡ صَدَقَهٍ أَوۡ نُسُکٖ﴾ [البقره: ۱۹۶].
«و تا قربانی به قربانگاه نرسیده سر خود را متراشید و هرکس از شما بیمار باشد یا در سر ناراحتی داشته باشد (و ناچار شود در احرام سر بتراشد) به کفّاره (آن، باید) روزه‌ای بدارد، یا صدقه‌ای دهد، یا قربانی بکند».
[۱]– المغنی ج ۵ ص ۳۰۵٫
[۲]– صحیح بخاری، ح شماره / ۱۷۳۱٫
[۳]– در مذهب امام شافعی /حلق یا تقصیر، یکی از ارکان حج و عمره است، و اگر این عمل ترک گردید و انجام داده نشد به وسیله دادن فدیه جبران نمی‌شود. مغنی‌المحتاج، جلد اول ص ۵۱۳ (فصل ارکان حج) (م).
[۴]– صحیح بخاری، ح شماره / ۱۷۲۷ و صحیح مسلم / ۱۳۰۱٫