درس هشتم، بیان اهمیّت سنت پیامبر صلی الله علیه و سلم و لزوم پایبند بودن به آن(۱)

یکی دیگر از درس‌های بزرگی که حجاج بیت‌الله الحرام در این سفر پربرکت خود می‌آموزند واز فوائد مهم آن بهره‌‌مند می‌گردند پی‌بردن به اهمیت سنت پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم و لزوم پایبندبودن به آن در تمام اعمال حج می‌باشد و این امر در عمل و موقعیت آنان به روشنی نمایان می‌باشد، به عنوان نمونه ملاحظه می‌شود که اکثر آنان در مجالس ذکر و نیایش و در جلسات سخنرانی‌ها و حلقه‌های علمی حاضر می‌شوند و آزادانه با علاقه زیاد مسائل مربوط به ویژگی‌های حج و چگونگی انجام ارکان و واجبات آن را از علما می‌پرسند، همچنین در رابطه با چیزهایی که باعث باطل شدن و یا ناقص گردیدن حج می‌گردد از آنان سؤال می‌کنند تا هر چه بهتر آنها را بیاموزند و با دقّت و پایبندی بیشتر آنها را بکار گیرند، به ویژه کسی که به هنگام انجام اعمال حج این فرموده پیامبر  صلی الله علیه و سلم را در پیش خود احساس می‌کند و آن را مجسم می‌سازد آنجا که می‌فرماید: «خُذُوا عَنِّى مَنَاسِکَکُمْ فَإِنِّى لاَ أَدْرِى لَعَلِّى أَنْ لاَ أَحُجَّ بَعْدَ حَجَّتِى هَذِهِ»^[۱]: «چگونگی انجام مناسک حج را از من فراگیرید، چون معلوم نیست شاید بعد از این دیگر در مراسم حج در میان شما نباشم».

بنابراین زمانی حج نزد خداوند قبول می‌شود که فرد مسلمان حتی‌الإمکان مناسک آن را مطابق طریقه و رهنمودهای پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم انجام دهد و در تمامی آنها از سنّت او پیروی کند و در عین حال از افراط و تفریط و غفلت و سهل‌انگاری جداً پرهیز نماید، اگر فرد مسلمان بتواند در حین انجام دادن مناسک حج، خودش را ملزم به تبعیّت از سنت و پایبند به ارشاد و راهنمائیهای پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم گرداند، قطعاً این کار برای او درسی و الگوئی خواهد شد تا در سایر عبادتها و در هر طاعت و عبادت واجب یا مستحبی خودش را ملزم بداند به اینکه آن را مطابق سنّت و روش پیامبر انجام دهد، و به همین خاطر است که می‌بینیم پیامبر  صلی الله علیه و سلم درباره انجام دادن نماز و رعایت کلیه اقوال و افعال آن می‌فرماید: «صَلُّوا کَمَا رَأَیْتُمُونِی أُصَلِّی»^[۲]: «آنگونه نماز بخوانید که مرا دیدید نماز می‌خوانم». پس به همین سبب است که به طور کلّی درباره تمام احکام و اعمال دینی می‌فرماید: «مَنْ أَحْدَثَ فِى أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»^[۳]: «کسی در دین ما چیزی پدید آورد که از آن نباشد عملش مردود و غیر قابل پذیرش می‌باشد». و نیز در روایت دیگری می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرنَا فَهُوَ رَدٌّ»^[۴]: «هرکس عملی را انجام دهد که مطابق دستور دین و روش ما نباشد باطل و مردود می‌باشد».

بنابراین هر عملی که مطابق سنّت پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم نباشد مسلماً مقبول پیشگاه پروردگار نخواهد شد. همچنین هر بدعتی چه قولی و چه عملی تعبدی در دین پدید آید و مطابق دستور قرآن و سنّت پیامبر نباشد، امری است باطل و مردود. پس با استناد به این روایات هرکس خبر یا حدیثی را نقل کند که خدا و رسول‌خدا  صلی الله علیه و سلم آن را نگفته باشند، و یا عملی را به عنوان عبادت انجام دهد که هیچ سندی از قرآن و حدیث نبوی برای جایز بودن آن نباشد و از احکام دینی و اعمال شرعی به حساب نیاید، به طور قطع چنین عملی در نزد خدا پذیرفته نمی‌شود بلکه به صاحب و انجام‌دهنده‌اش برگردانده می‌شود، امّا ـ همچنانکه قبلاً گفته شد ـ هر عملی که مطابق فرموده خدا و سنّت رسول‌خدا  صلی الله علیه و سلم انجام گیرد، شکی نیست که چنین عملی در پیشگاه رحیم و رحمان قبول خواهد شد، البته منظور از مطابقت با فرموده خدا و سنّت رسول‌خدا  صلی الله علیه و سلم این است که اگر فرد مسلمان گفتار و کردار، عقاید و باورهایش را درست کند و تمام عبادات و اعمال صالحه‌ای که از او خواسته شده است اعم از واجب و سنت، طبق این عقیده و باور راستین انجام دهد، مسلما عملش مقبول و سعی و تلاشش مشکور خواهد بود.

از عرباض ابن ساریه  رضی الله عنه روایت شده که گفته است: «روزی رسول‌خدا  صلی الله علیه و سلم برای ما نماز جماعت خواند و پس از سلام دادن و فارغ شدن از آن، رو به طرف ما کرد و موعظه بلیغی ایراد کرد، گفتیم ای رسول‌خدا! این موعظه، به موعظه کسی می‌ماند که خداحافظی می‌کند، پس ما را سفارشی کن؟ حضرت  صلی الله علیه و سلم فرمود: شما را به تقوا و طاعت و گوش دادن و توجه کردن به فرمان خدا و رسول خدا سفارش می‌کنم اگرچه برده‌ای بر شما فرمانروائی کند، زیرا هر کس از شما بماند و عمر طولانیتری داشته باشد اختلاف زیادی خواهد دید از اینرو «فَعَلَیْکُمْ بِسُنَّتِى وَسُنَّهِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِینَ الْمَهْدِیِّینَ عَضُّوا عَلَیْهَا بِالنَّوَاجِذِ وَإِیَّاکُمْ وَمُحْدَثَاتِ الأُمُورِ فَإِنَّ کُلَّ بِدْعَهٍ ضَلاَلَهٌ»^[۵]. «پس بر شما لازم است که باید به سنّت من و سنّت خلفای راشدین راه یابندگان هدایت شده چنگ بزنید (با تمام قدرت و امکانات خود آنها را محکم بگیرید) و از ایجاد بدعت و نوآوری در دین جداً بپرهیزید، زیرا که هر بدعتی و نوآوری در دین گمراهی است».

اینکه پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم در این حدیث فرمودند: «کُلَّ بِدْعَهٍ ضَلاَلَهٌ» این جمله، یکی از جملات کوتاه امّا بسیار جامع و پرمعنی می‌باشد، به گونه‌ای که هیچ استثنائی در آن وجود ندارد، و این را می‌رساند که هر نوع بدعتی در دین گمراهی است، و این خود در واقع اصل بزرگی از اصول دین می‌باشد و شباهت زیادی به این فرموده دیگر پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم دارد که می‌فرماید: «مَنْ أَحْدَثَ فِى أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»: «کسی در دین ما چیزی پدید آورد که از آن نباشد عملش مردود و غیرقابل پذیرش می‌باشد».

بنابراین هر کس چیزی در دین و اعمال دینی پدید آورد و آن را بدون در دست‌داشتن هیچ سند و دلیلی به دین و دستورات دینی نسبت دهد به طور قطع عمل او بدعت و گمراهی است و دین از آن بیزار است، لذا به صاحبش برگردانده می‌شود و هرگز از او پذیرفته نخواهد شد. زیرا که دین مبین اسلام بر دو اصل بزرگ و دو پایه محکم، استوار می‌باشد:

اول ـ اینکه فقط خدای واحد و بدون شریک و انباز را پرستش می‌کنیم چون جز او هیچ‌کس یا چیز دیگری قابل پرستش نیست.

دوم ـ اینکه: نحوه این پرستش و یکتاپرستی باید از گفتار و کردار پیامبرش  صلی الله علیه و سلم ثابت و مورد تأیید و تأکید قرار گرفته شده باشد، به طوری که این پرستش، خالی از هوا و هوس و بدور از هرگونه نوآوری امور خلاف شرع و دین باشد، چنانکه خداوند می‌فرماید:

﴿ثُمَّ جَعَلۡنَٰکَ عَلَىٰ شَرِیعَهٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ ١٨ إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡ‍ٔٗا﴾ [الجاثیه: ۱۸-۱۹].

«سپس ما، تو را برخوردار از شریعتی و بر آیین و راه و روشی از دین کرده‌ایم، پس از این آیین پیروی کن (و براساس آن حرکت کن) و از هوا و هوس افراد نادان (که از دین بی‌اطلاعند) پیروی مکن، که آنان هرگز تو را از عذاب خدا نمی‌رهانند (و از تو حمایت نخواهند کرد)».

 

[۱]– صحیح مسلم ح شماره / ۱۲۹۷٫

[۲]– صحیح بخاری ح شماره / ۶۳۱٫

[۳]– صحیح مسلم ح شماره / ۱۷۱۸٫

[۴]– صحیح بخاری ح شماره / ۲۶۹۷٫

[۵]– سنن ابوداود ۴۶۰۷، سنن ترمذی ۲۶۷۶، سنن ابن ماجه ۴۲-۴۴٫