درس نهم، درباره وقوف حجاج در عرفات، در روز عرفه(۱)

شکّی در این نیست که روز عرفه روز بسیار بزرگی است و یکی از روزهای پرفیض و برکت خداوند می‌باشد و درواقع بزرگ‌ترین مجمعی از مجامع خیر و نیکی، ایمان و تقوی و زمان بسیار مهمّی است برای انجام طاعت و عبادت، آری، عرفه روزی است که در آن پندها و ناشناخته‌ها آموخته و شناخته می‌شود، دعاها و خواهشها، تضرع و زاریها به آسمان می‌رود، رحمتها و برکتها فرود می‌آید، گناهان و لغزشها بخشیده می‌شود، امیدها و آرزوها، فروتنیها و پشیمانیها ابراز می‌گردد، بیگمان روز عرفه روزی بسیار بزرگ و مبارک است به طوری که خورشید بر هیچ روزی بزرگتر و بافضیلت‌تر از آن نتابیده است، بنابراین در حقیقت روز عرفه، چنان مزایای ارزشمند، خصوصیات عظیم، صفات عالی و فضائل بی‌انتهایی را به همراه دارد که برشمردن و احاطه ‌نمودن بر آنها بسیار مشکل بلکه غیرممکن می‌باشد، از همه مهمتر اینکه روز عرفه عید بزرگ را برای امت مسلمان کامل فرمود، چنانکه می‌فرماید:

﴿ٱلۡیَوۡمَ أَکۡمَلۡتُ لَکُمۡ دِینَکُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَیۡکُمۡ نِعۡمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِینٗا﴾ [المائده: ۳].

«امروز (احکام) دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین خداپسند (و جاودان) برای شما برگزیدم».

باید دانست بعد از نزول این آیه، دیگر حکم هیچ حلال و حرامی نازل نشد.

از طارق ابن شهاب  رضی الله عنه آمد و گفت: ای امیرمؤمنان! شما آیه‌ای را در کتاب آسمانیتان می‌خوانید که اگر بر ما یهودیان نازل می‌شد هر سال آن روز را جشن می‌گرفتیم، پرسید: کدام آیه؟ آن مرد یهودی گفت: این آیه: ﴿ٱلۡیَوۡمَ أَکۡمَلۡتُ لَکُمۡ دِینَکُم…﴾  تا آخر آیه. عمر  رضی الله عنه گفت: به خدا سوگند من به طور دقیق می‌دانم که این آیه در کجا و در چه روزی و در چه ساعتی بر پیامبرخدا  صلی الله علیه و سلم نازل گردیده است، و آن در (عرفات) شامگاه روز عرفه مصادف با روز جمعه بود»^[۱].

خداوند در این روز خجسته و پربرکت بسیاری از بندگان خود را از آتش دوزخ رها می‌کند و آنان را مورد عفو و بخشش قرار می‌دهد، و با بندگان مؤمنش بر فرشتگان مقرّب و معتبر خود فخر و مباهات می‌ورزد، چنانکه از امّ‌المؤمنین عایشه ل روایت شده که پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم فرموده است: «مَا مِنْ یَوْمٍ أَکْثَرَ مِنْ أَنْ یُعْتِقَ اللَّهُ فِیهِ عَبْدًا مِنَ النَّارِ مِنْ یَوْمِ عَرَفَهَ وَإِنَّهُ لَیَدْنُو ثُمَّ یُبَاهِى بِهِمُ الْمَلاَئِکَهَ فَیَقُولُ مَا أَرَادَ هَؤُلاَءِ؟»^[۲]: «خداوند در روز عرفه، بیشتر از هر روز دیگری بندگان خود را از آتش دوزخ آزاد می‌‌کند، خداوند مهربان در آن روز ـ آنطوری که فقط خودش می‌داند ـ به بندگانش نزدیک می‌شود، آنگاه با حضور آنان بر فرشتگانش فخر می‌ورزد و از روی فخر و مباهات می‌فرماید: اینان چه می‌خواهند؟ (مگر جز خشنودی من، و آمرزش گناهانشان آرزوی دیگری دارند؟!)».

ابن عبدالبرّ می‌گوید: «این روایت دلالت دارد بر اینکه آنان آمرزیده می‌باشند زیرا ممکن نیست که خداوند به کسانی فخر و مباهات ورزد که اهل گناه و خطا باشند مگر بعد از اینکه از تمام گناهان و لغزش‌های خود توبه کنند و خالصانه از پیشگاه خداوند طلب آمرزش نمایند»^[۳] همچنین از عبدالله بن عمرو ب روایت شده که: پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یُبَاهِى مَلاَئِکَتَهُ عَشِیَّهَ عَرَفَهَ بِأَهْلِ عَرَفَهَ فَیَقُولُ انْظُرُوا إِلَى عِبَادِى أَتَوْنِى شُعْثاً غُبْراً»^[۴]: «بی‌گمان خداوند متعال در شامگاه روز عرفه به وسیله کسانی که در عرفه (و در صحرای عرفات) حاضر شده‌اند بر فرشتگان فخر می‌ورزد و می‌فرماید: ببینید که بندگانم چگونه با حالت ژولیده و غبارآلود پیش من آمده‌اند».

ابن قیم در «قصیده میمیّه» معروف خود می‌گوید:

فللّه ذاک الـموقف  الأعظم		کموقف یوم العرض بل ذلک أعظم
ویدنو به الجبّار جلّ جلاله		یباهی بهم أملاکه فهو أکرم
یقول: عبادی قد أتونی محبّه		وإنّی بهم أجود وأرحم
فأشهدکم أنّی قد غفرت ذنوبهم		وأعطیتهم ما أملوه وأنعم
فبشراکم یا أهل ذلاموقف الّذی		به یغفر الله الذّنوب ویرحم

خدایا! (این عرفات) چه توقفگاه بزرگی است!! بسان توقفگاه (روز) محشر است، ولی آن بزرگ‌تر می‌باشد.

خداوند قادر و مسلّط Y (در این روز عرفه با رحمت و عطوفت بیشتر) به حاضرین در آن نزدیک می‌شود، و با آنان بر فرشتگانش فخر می‌ورزد، پس خداوند گرامیتر و بخشنده‌تر است.

می‌گوید: بندگانم از روی محبّت و علاقه پیش من آمده‌اند و من نسبت به آنان (از آنچه تصور کرده‌اند) سخاوتمندتر و رحیمتر هستم.

پس شما را گواه می‌گیرم که بی‌گمان گناهان ایشان را بخشیدم و آنچه را که آرزو کرده‌اند به آنان دادم و بخشش من بیشتر از آن است.

پس ای کسانی که در این توقفگاه (جمع شده)‌اید مژده باد شما را که خداوند به برکت این روز به شما رحم می‌کند و گناهانتان را می‌بخشد.

فضیل بن عیاض در روز عرفه در عرفات ایستاده بود، شامگاه آن روز ناگاه گریه و زاری مردم توجّه او را جلب کرد و گفت: «آیا به نظر شما اگر همه این افراد پیش کسی بروند و از او یک دانه (مثلاً گندم) بخواهند آیا او این خواسته ناچیز آنان را ردّ خواهد کرد؟ گفتند: خیر، گفت: به خدا قسم آمرزش گناهان نزد پروردگار از دادن یک دانه گندم هم آسانتر است»^[۵].

بنابراین هر فرد مسلمانی که در این روز خجسته و مبارک خواهان سود بیشتر و طالب فیض و برکت زیادتر می‌باشد، لازم است در پیشگاه پروردگار خویش، با حالت تواضع و فروتنی و عجز و پشیمانی هرچه بیشتر خواستار رحمت و مغفرت ذات کبریایی‌اش شود، و پیوسته بیم خشم و عذاب او را در دل داشته باشد، و از هر گناه و اشتباهی و هرگونه خطا و لغزشی که مرتکب شده است صادقانه و از ته دل توبه کند و خواهان عفو و بخشش شود، لازم است در این زمان بسیار کوتاه توقفگاه و در این لحظات طلائی و سرنوشت‌ساز آن که ممکن است هر آن زندگی هر مسلمانی دگرگون و عوض شود، با رفتن به این سو و آن سو، و یا در اثر غفلت و سهل‌انگاری وقت خود را ضایع نکند، و هوشیار باشد با پرت و پلاگفتن و حرف‌های بیهوده یا حداقل غیرضروری، این فرصت بزرگ و استثنائی را از دست ندهد، بلکه با کمال تضرّع و فروتنی و با صداقت و خلوص نیّت به مولا و پروردگار خویش روی آورد و هر چه در توان دارد خود را به ذکر و دعا و توبه و استغفار مشغول سازد، چنانکه از پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم نقل شده که فرموده است: «خَیْرُ الدُّعَاءِ دُعَاءُ یَوْمِ عَرَفَهَ وَخَیْرُ مَا قُلْتُ أَنَا وَالنَّبِیُّونَ مِنْ قَبْلِى لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ»^[۶]: «بهترین دعا، دعای روز عرفه است و بهترین گفتاری که من و پیامبران قبل از من گفته‌ایم این گفتار است: هیچ معبود برحقی جز الله نیست، او تنها و بدون شریک می‌باشد، ملک و فرمانروائی و حمد و ستایش فقط سزاوار اوست، و او بر هر چیزی تواناست».

 

 

[۱]– صحیح بخاری ح شماره / ۴۶۰۶ و صحیح مسلم ح شماره / ۳۰۱۷٫

[۲]– صحیح مسلم ح شماره / ۱۳۴۸٫

[۳]– نقل از «التمهید» ج ۱ ص ۱۲۰٫

[۴]– المسند امام احمد ج ۲ ص ۲۲۴٫

[۵]– نقل از «مجلس فی فضل یوم عرفه» تألیف: ابن ناصر‌الّدین دمشقی ص ۶۳٫

[۶]– سنن ترمذی ۳۵۸۵ به روایت عبدالله ابن عمر، و ناصرالدین آلبانی، آن را در سلسله الصحیحه، ج ۴ ص ۷ و ۸ نقل کرده است.