خوارج بدترین مخلوقاتی هستند که خداوند خلق کرده است

حافظ ابن حجر[۱] می‌گوید: به این خاطر به آن‌ها قاری گفته می‌شود چون تلاش و کوشش شدیدی در تلاوت و عبادت دارند، جز اینکه آن‌ها قرآن را بر غیر مراد آن تأویل می‌کنند و از رأیشان کمک می‌گیرند و خود را به زحمت زیادی می‌اندازند برای زهد و خشوع و دیگر چیزها…

و در صفحه ۲۹۸ می‌گوید: و غزالی در الوسط به پیروی از غیر خودش در حکم خوارج می‌گوید: دو وجه وجود دارد، یکی اینکه همانند حکم اهل رده هستند و دوم اینکه آن‌ها همانند حکم اهل بغی هستند و رافعی قول اول را ترجیح داده است…

این سخنش: «ابن عمر آن‌ها را بدترین مخلوقات خداوند می‌دید» طبری آن را در مسند علی من تهذیب الآثار وصل کرده است از طریق بکیر بن عبد الله بن الأشج که او از نافع پرسید که رأی ابن عمر درباره‌ی حروریه چگونه بود؟ گفت: او آن‌ها را بد ترین خلق خداوند می‌دید که آیاتی را که در مورد کفار نازل شده است، بر مسلمانان حمل می‌کنند. می‌گویم و سندش صحیح است. و در حدیث صحیح مرفوع در نزد مسلم ثبت شده از حدیث ابوذر در وصف خوارج که: «هم شِرارُ الخلقِ والخلیقَهِ»؛ «آن‌ها بدترین مخلوقاتی هستند که خداوند خلق کرده است». و در نزد احمد با سند قوی از انس به طور مرفوع مثل آن روایت شده است و در نزد بزار از طریق شعبی از مسروق از عایشه رضی الله عنها آمده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم خوارج را ذکر کرد و فرمود: «هُم شِرارُ أمَّتی یَقتلُهُم خِیارُ أمَّتی»؛ «آن‌ها بدترین امّتم هستند که بهترین امّتم آن‌ها را می‌کشند». و سندش حسن است و در نزد طبرانی از همین وجه به طور مرفوع آمده: «هُمْ شَرُّ الخلقِ والخلِیقهِ یَقتلُهُم خَیرُ الخلقِ والخلِیقهِ»؛ «آن‌ها بدترین مخلوقاتی هستند که خداوند خلق کرده است و بهترین مخلوقاتی که خداوند خلق کرده آن‌ها را می‌کشند». و در حدیث ابو سعید در نزد احمد: «هم شر البریه»؛ «آن‌ها بد ترین آفریدگانند». و در روایت عبید الله بن ابو رافع از علی در نزد مسلم: «مِن أبغضِ خَلْقِ اللهِ إلیه»؛ «از منفور ترین مخلوقات خداوند هستند» و در حدیث عبد الله بن خباب یعنی از پدرش، در نزد طبرانی: «شرُّ قتلَى أظلَّتهم السماءُ وأقلتهم الأرضُ»؛ «بد ترین کشته شدگان‌اند که آسمان بر آن‌ها سایه افکنده و زمین آن‌ها را حمل کرده است». و در حدیث ابو امامه همانند آن آمده و در نزد احمد و ابن ابی شیبه از حدیث ابو برزه به طور مرفوع در ذکر خوارج آمده: «شَرُّ الخلقِ والخلِیقهِ یقولها ثلاثا»؛ «آن‌ها بدترین مخلوقاتی هستند که خداوند خلق کرده است و سه بار آن را تکرار کرد» و عبد الله بن ابی شیبه از طریق عمیر بن اسحاق از ابو هریره آورده که: «هُمْ شَرُّ الخلقِ»؛ «آن‌ها بدترین آفریده‌ها هستند».

[۱]– نگاه کن به فتح الباری جـ۱۲ ص۲۹۶