خلافت و امارت ۵

ذ) مهربانی و نرم خویی با زیردستان و نصیحت آنان

۱ـ از تمیم داری روایت است که رسول خدا فرمودند: «دین نصیحت و خیرخواهی است. گفتیم: برای چه کسی؟ فرمود: «برای الله، کتابش، رسولش، پیشوایان مسلمانان و عموم مردم».  

۲- از معقل بن یسار روایت است که شنیدم رسول خدا فرمودند: «هیچ امیر و فرماندهی نیست که امور مسلمانان به وی سپرده می شود و او در امور آنها تلاش نمی کند و به نصیحت آنها نمی پردازد مگر اینکه همراه آنها وارد بهشت نمی شود».  

ر) مشورت در امور با مشاوران

۱- خداوند متعال می فرماید: «وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ» (مائده: ۲) «و در راه نیکوکاری و پرهیزگاری با همدیگر همکاری کنید و (هرگز) در راه گناه و تجاوز همکاری نکنید و از الله بترسید، بی‌گمان الله سخت کیفر است».

۲- خداوند متعال می فرماید: «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ» (آل-عمران: ۱۵۹) «پس به (سبب) رحمت الهی است که تو با آنان نرم خو (و مهربان) شدی و اگر تندخو و سخت دل بودی، قطعا از اطراف تو پراکنده می‌شدند، پس از آنان در گذر و برای شان آمرزش بخواه، و در کارها با آنان مشورت کن و آنگاه که تصمیم گرفتی بر الله توکل کن، زیرا الله توکل کنندگان را دوست می‌دارد».

ز) رسیدگی به مصالح داخلی و خارجی امت

۱- خداود متعال می فرماید: «لَقَدْ جَاءکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ» (توبه: ۱۲۸) «یقیناً پیامبری  از (میان) خودتان به سوی‌تان آمد که رنج‌های شما بر او دشوار (و گران) است و بر (هدایت) شما سخت اصرار دارد و (نسبت) به مؤمنان روؤف (و) مهربان است».

۲- از ام الموئمنین عایشه روایت است که از رسول خدا شنیدم در خانه ام فرمود: «پروردگارا کسی که امر ولایت امت مرا به عهده بگیرد و بر آنان سخت گیری کند، تو بر او سخت بگیر و اگر نسبت  به آنان مهربان باشد، تو نیز بر او مهربان باش».  

س) برای رعییتش الگوی نیکی در دین و اخلاق باشد.

۱- خداوند متعال می فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ» (قلم: ۴) «و یقیناً تو (ای محمد) بر اخلاق و خوی بسیار عظیم و والایی هستی».

۲- خداوند متعال می فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً» (احزاب: ۲۱) «یقیناً برای شما در زندگی رسول الله سرمشق نیکویی است، برای آنان که به الله و روز آخرت امید دارند و الله را بسیار یاد می‌کنند».

۳- خداوند متعال می فرماید: «وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ فَلَا تَکُن فِی مِرْیَهٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِی إِسْرَائِیلَ * وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ» (سجده: ۲۳-۲۴) «به راستی به موسی کتاب (تورات) دادیم، پس (ای پیامبر گرامی!) از دیدار او (موسی) در شک و تردید مباش و ما آن (تورات) را (وسیله) هدایت برای بنی اسرائیل قرار دادیم. و از آنان پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می‌کردند، چون شکیبایی ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند».

ش) نسبت به مسلمانان حُسن ظن داشته باشد و در جستجوی اسرار و نهان آنها نباشد.

۱- خداوند متعال می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ» (حجرات: ۱۲) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان(های بد) بپرهیزید، بی‌شک بعضی از گمان(ها) گناه است و (در امور دیگران) تجسس (و کنجکاوی) نکنید و بعضی از شما بعضی دیگر را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادرش را درحالی‌که مرده است، بخورد؟! پس (البته) آن را ناپسند دارید و از الله بترسید، بی‌گمان الله توبه‌پذیر مهربان است».

۲- از معاویه روایت است از رسول خدا شنیدم که فرمودند: «اگر در پی اسرار و نهان مردم باشی، آنان را تباه خواهی کرد یا چه بسا به تباهی بکشانی».