ابن حجر در فتحالباری آنچه را که ابن حبان آورده است، به صورت خلاصه ذکر نموده:
این شعبهها شامل اعمال قلب، اعمال زبان و اعمال بدن است.
اعمال قلب:
به معنی اعمال اعتقادی و نیتی است که شامل ۲۴ خصلت است:
ایمان به خداوند که ایمان بذات الله و صفات و توحید او.
( لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ )شوری۱۱
«چیزى مانند او نیست و اوستشنواى بینا»
و اعتقاد به اینکه غیر او حادث و مخلوق است و ایمان به ملائکه و کتب آسمانی و پیامبران و خیر و شرِ قدر و ایمان به رستاخیز.
در این باب مسایل دیگری وارد میشود، از جمله:
مسأله قبر، بعث، حشر، حساب، میزان، صراط، بهشت، دوزخ، محبت الهی و محبت و کینه در راه خداوند، و محبت پیامبر و بزرگ داشتن او.
نیز صلوات بر پیامبر و تبعیت از سنت او و اخلاص و ترک ریا و نفاق، توبه و خوف و رجا و شکر و وفا و صبر و رضا به قضای الهی و توکل و رحمت و تواضع، احترام به بزرگتر و شفقت بر کوچکتر و ترک کبر و غرور، ترک حسد و کینه و غضب.
اعمال زبان:
که شامل هفت خصلت است:
تلفظ به شهادتین و توحید، تلاوت قرآن، یادگیری و یاددادن علوم، دعا، ذکر، استغفار و پرهیز از لغو و سخنان بیارزش.
اعمال بدن:
که شامل ۳۸ خصلت میشود:
بعضی از آنها متعلق به خود شخص است که ۱۵ خصلت میباشند:
طهارت ظاهری و حکمی، اطعام مساکین، اکرام مهمان، روزه فرض و سنت، اعتکاف، راز و نیاز شب قدر، حج، عمره، طواف، هجرت و خروج بخاطر دین که در آن هجرت از دار کفر نیز وارد میشود. وفای به نذر، ترجیح ایمان بر دیگر خواستهها، اداء کفارات.
برخی از آنها متعلق به اتباع فرد است که ۶ خصلت میباشند:
پاکدامنی با ازدواج، اداء حقوق خانواده، نیکی به پدر و مادر، پرهیز از قطع حقوق والدین، تربیت فرزندان، صله رحم، اطاعت سید و ارباب، نرمی با غلام.
برخی از آنان متعلق به عام مردم است که ۱۷ خصلت است:
امارت عادلانه، پیروی از جماعت مسلمانان، طاعت اولیالامر، صلح انداختن بین مردم، جنگ با خوارج و اهل بغی، همکاری بر کار نیک، امر به معروف و نهی از منکر، اجرای حدود، جهاد، رباط (مرزبانی) و اداء امانت، اداء خمس، قرض و وفاء به آن، احترام به همسایه، حسن معامله، به دست آوردن مال از طریق حلال، انفاق مال در حق مستضعفان، پرهیز از اسراف و تبذیر، جواب سلام، جواب عطسهکننده، پرهیز از ضرررسانی به مردم، اجتناب از لهو، برداشتن اسباب اذیت از سر راه مردم.
مجموع این خصائص ۶۹ خصلت است که میتوان تعداد آنها را با تفکیک خصلتهای دوگانه به ۷۷ رسانید. و الله اعلم.