این اولین مجمع و دربار عام فاتح بزرگ و پیامبر اسلام بود. آن حضرت صلی الله علیه و سلم به عنوان جانشین الله و به منظور استقرار وظیفۀ خلافت الهی، خطبهای ایراد فرمودند که ظاهراً مخاطب آن اهل مکه بودند. ولی، در واقع تمام جهانیان تا قیامت مخاطب آن هستند:
«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ، لَا شَرِیکَ لَهُ، صَدَقَ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، أَلَا کُلُّ مَأْثُرَهٍ أَوْ دَمٍ أَوْ مَالٍ، فَهُوَ تَحْتَ قَدَمَیَّ هَاتَیْنِ إِلَّا سِدَانَهَ الْبَیْتِ وَسِقَایَهَ الْحَاجِّ… یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذْهَبَ عَنْکُمْ نَخْوَهَ الْجَاهِلِیَّهِ، وَتَعَظُّمَهَا بِالْآبَاءِ، النَّاسُ مِنْ آدَمَ وَآدَمُ مِنْ تُرَابٍ».
«جز الله دیگر معبودی نیست، برایش شریک و همتایی وجود ندارد، او آن ذاتی است که به وعدۀ خود عمل نمود و بندۀ خود را امداد کرد و دشمنان را به تنهایی سرکوب نمود. ای مردم! آگاه باشید و بدانید که تمام مفاخر، خونبهاهای قدیم و ادعاهای کهن در زیر قدمهایم مدفوناند. البته تولیت حرم کعبه و سقایت حجّاج از آن مستثنی هستند. ای قوم قریش! خداوند متعال در پرتو اسلام تمام افتخارات دوران جاهلیت و مباهات به نسبها را از میان شما برداشت، همۀ شما از آدم به وجود آمدهاید و آدم از خاک آفریده شده است».
سپس این آیه قرآن مجید را تلاوت کرد:
﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰکُم مِّن ذَکَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰکُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَکۡرَمَکُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰکُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٞ ١٣﴾ [الحجرات: ۱۳].
«إن الله ورسوله حرّما بیع الخمر»([۱]).
«ای مردم! همانا ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدهایم و شما را به تیرهها و قبایل مختلف تقسیم کردیم تا یکدیگر را به خوبی بشناسید. همانا گرامیترین شما نزد پروردگار پرهیزگارترین شماست. همانا خداوند دانا و آگاه است».
«همانا خداوند و پیامبرش خرید و فروش شراب را حرام نمودهاند».
چون اساس و بنیاد تمام عقاید و اعمال و پیام اصلی دعوت اسلام، توحید است. از این جهت خطبه را با بیان توحید آغاز نمودند.
[۱]– ابن هشام و صحیح بخاری با اختصار.