خطبه إحسان

بسم الله الرحمن الرحیم
اى مسلمانان !
از خدا بترسید وتقوا پیشه کنید ، زیرا تقوا توشه دنیا وذخیره آخرت است وبه ریسمان محکم دینـتان چنگ بزنید .
اى مؤمنان!
خداوند اسلام را به عنوان بهترین دین براى همه عالمیان برگزیده او هر کسى را که خواسته از بندگانش به این مکتب پر افتخار هدایت کرده است ، پیروان این مکتب بزرگ که این سعادت نصیبشان شده گویا هر خیر وبرکتى را کسب کرده واز هرگونه شرور وبلیاتى نجات یافتند .
خداوند دین اسلام را به سه درجه تقسیم کرده است ، درجه اسلام ، درجه ایمان ، درجه احسان که احسان بهترین وبالاترین درجه اسلام است ، چونکه نزدیک شدن به پروردگار جهانیان ونیل به قرب ومنـزلت در نزد وى ، با احسان به نفس واحسان به خلق میسر است، پس هرگاه بنده این هر دورا بدست آورد به پرورگارش نزدیکتر خواهد شد، احسان جوانب مختلفى را در بر مىگیرد ، نفع رساندن وبه نفس باوسایل مختلف قرب ونزدیکى به خدا، وانواع گونا گون خیر ونیکى ، وباز داشتن آن از تمامى محرمات ، ونفع رساندن به خلق با تمامى انواع خیر واحسان ، پس احسان برترین مقام ومنـزلت مؤمنان ، وبالا ترین درجات عبادت وبهترین حالت بندگان صالح ونیکو کار است، خداوند متعال مى فرماید: ( ومن أحسن دینا ممن أسلم وجهه لله وهو محسن واتبع مله ابراهیم حنیفا )   ” وکیست از روى دیندارى بهتر از آنکه خودش را تسلیم خدا کرده در حالکیه نیکو کار است وپیروى کرده است از ملت ابراهیم که روى آرونده به توحید واعراض کننده از همه ادیان باطل بود “.
ومىفرماید: (وأحسنوا إن الله یحب المحسنین) “ونیکو کارى کنید که خداوند نیکو کاران ار دوست مىدارد”.
خداوند در مقابل احسان بزرگترین پاداش را در هر دوجهان وعده فرموده ونیکو کاران را باعنایت وتوجه خاص خـودش احـاطه وباقدرت خـودش حفاظت فرموده وبارحمت خویش خیر وبرکت بى حسابى به آنان ارزانى فرموده است، ازجمله پاداشهاى احسان این است که خداوند با ” معیت خاصه خویش ” همراه کسانى است که عمل را به نیکو ترین وجه انجام مى دهند لذا آنانرا نصرت وتأیید مىفرماید ، وحفاظت کرده وکمک مى کند وتوفیقشان مى بخشد وهمهء شئون شان را اصلاح مى فرماید:چنانکه فرموده: ( إن الله مع الذین اتقوا والذین هم محسنون )  “بدرستى خداوند باکسانى است که تقوا پیشه کردند وکسانى که آنان نیکو کارند ” وهمچنین مى فرماید: ” بدرستى خداوند هرآ ئینه با نیکو کاران است ” واز دیگر پاداشهاى احسان این است که خداوند با آن بنده اش که در گفتار وکردار نیکویى مىکند محبت مى نماید ، محبتى که لایق ذات کبریایش باشد ، وهرگاه خداوند با بنده اى محبت کند هرخیرى را به او عنایت مى کند وهرشر وگزندى را از او دور مى دارد ، چنانکه مى فرماید: ( إن الله یحب المحسنین )  ” هر آئینه خداوند دوست مى دارد نیکو کاران را “.
از دیگر پاداشهاى احسان ونیکو کارى این است که خداوند هرغم آنان را آسان مى کند ، وآنان را از هر تنگنایى مى رهاند ، واز هر بلائى عافیت مى بخشد واز مکر دشمنان محفوظشان مى دارد ، وبرنیکو کاران با انواع خوبى ها واحسانات منت مى گذارد ، وبهترین عافیت را برایشان مقدر مى کند ، خداوند متعال در باره حضرت یوسف وبرادرش مى فرماید: ( قد من الله علینا انه من یتق ویصبر فإن الله لا یضیع أجر المحسنین ) ” به تحقیق که خداوند بر ما احسان کرده است ،حقیقت این است کسى که تقوا پیشه کند پس رستگاراست زیرا که خداوند پاداش نیکو کاران را ضایع نمى کند” وهمچنین مىفرماید: ( إن الله لا یضیع أجر من أحسن عملا ) ” بدرستیکه خداوند ضایع نمى کند پاداش کسى را که عمل نیکو انجام دهد ” .
از دیگر پاداشهاى احسان این است که خداوند علمى را در دلش جاى مى دهد که بوسیله آن حلال را از حرام وحق را از باطل باز مى شناسد ، نورى که خداوند بوسلیه آن رشائى مى تابد وتاریکیهاى شبهات وبیمارى هاى شهوات را بوسیله أن دفع مى کند چنانکه مى فرماید : ( ولما بلغ أشده واستوى آتیناه حکما وعلما وکذلک نجزی المحسنین ) (یوسف:۲۲)  ” وچون یوسف بسن رشد وکمال رسید او را برمسند حکمفرمائى نشاندیم ومقام ودانش عطا کردیم وهمچنین ما نیکو کاران را پاداش میبخشیم ” ازدیگر پادشهاى  احسان این است که خداوند نیکو کاران بعدى را به نیکو کاران قبلى ملحق مى گرداند ، وهمه را در ثواب وفضلیت آن شریک مى کند ، آنگاه همه را باهم محشور مىفرماید، واز رحمت خویش بر آنان مى افشاند ونعمتش را بر آنان تمام میکند ، چنانکه مى فرماید: ( والسابقون الأولون من المهاجرین والأنصار والذین اتبعوهم بإحسان رضی الله عنه ورضوا عنهم وأعد لهم جنات تجرى من تحتها الأنهار خالدین فیها أبدا ذلک الفوز العظیم ) (توبه:۱۰۰ )  ” آنانکه در صدر اسلام سبقت بایمان گرفتند از مهاجرین وأنصار، وآنانکه بطاعت خدا پیروى آنان کردند از سایر امت ، خدا از آنها خشنود است ، وخدا براى همه آنها بهشتى که از زیر درختانش نهر ها جاریست مهیا ساخته که در آن بهشت تا ابد متنعم باشند واین به حقیقت سعادت بزرگ است” .
واز دیگر پادشهاى احسان این است که پروردگار جهانیان از نیکو کاران ستایش کرده وهمه بندگان براى آنان همیشه دعاى خیر مىکنند ، وبرکت فراوان بر آنان نازل مى شود ، خداوند متعال مى فرماید:” سلام وتحیت بر نوح باد ما چنین نیکو کاران را پاداش میدهیم”.
” سلام وتحیت بر ابراهیم باد ما نیکو کاران را این چنین پاداش نیکو میدهیم “.
” سلام وتحیت برموسى وهارون باد ما چنین نیکوکاران را پاداش نیکومیدهیم”.
گرچه این درباره پیامبران -علیهم السلام- است، اما این پاداش به همه نیکو کاران مى رسد هر کس به اندازه احسانش .
از دیگر پاداشهاى احسان این است که خداوند او را باهر خیرى مى نوازد وهر شر وگزندى را از او دور مى کند ، چنانکه مى فرماید: ( للذین أحسنوا فی هذه الدنیا حسنه ولدار الآخره خیر ولنعم دار المتقین ) ” براى کسانى که نیکو کارى کرده اند در این دنیا نیکویى است والبته سراى آخرت بهتر است والبته چقدر خوب است سراى پرهیزگاران ” واما پاداش احسان در آخرت بهترین ثواب وبزرگترین پاداش خواهد بود، لذا مى فرماید: ( هل جزاء الإحسان إلا الإحسان ) ” آیا هست پاداش نیکى جز نیکى”وهمچنین مى فرماید: (للذین احسنوا الحسنى وزیاده ولایرهق وجوههم قتر ولا ذله أولئک أصحاب الجنه هم فیها خالدون ) (یونس:۲۶)   ترجمه: ” پاداش مردم نیکو کار بهشت است وزیادتر از بهشت ، وهرگز بررخسارپاکشان گرد خجلت وذلت ننشیند ، آنان اهل بهشت اند همیشه در آن متنعم اند”کلمه”حسنى” در آیه به معنى بهشت است و”زیاده” نظاره کردن برچهرهء بلا کیف خداى ذو الجلال است چنانکه احادیث به تواتر رسیده است که مؤمنان در روز قیامت پروردگارشان را مى بینند ، واین نعمت بسیار بزرگ “نظاره کردن برچهره بلاکیف رب ذوالجلال “پاداش مناسبى است برا  احسان ، زیرا احسان این است که مؤمن به گونه پروردگارش بپرستد که گویا او را در دنیا مىبیند ، فلذا خداوند پاداش را نیز همین قرار داد که در روز قیامت برچهره بلا کیف پروردگار مهربان نظاره کند برعکس کفار که بدلیل اینکه دلهایشان از شناخت وامید دیدار پروردگار در پرده بود خداوند در روز قیامت چشمانشان را نیز از دیدن پروردگار در پرده نگهداشت لذا مى فرماید : ( کلا إنهم عن ربهم یومئذ لمحجوبون )      “و هرگز نه چنان است که آنان مى پندارند ، براستیکه آنان در آن روز از پروردگارشان در پرده خواهند بود” پس این احسانى که در نزد خدا این همه مقام ومرتبه دارد ، ودر دنیا وآخرت این همه پاداش دارد چیست؟ در صحیح مسلم به روایت عمر فاروق  آمده است که پیامبر  فرمودند: ( الإحسان أن تعبد الله کأنک تراه فإن لم تکن تراه فإنه یراک ) “احسان این است که بگونه اى خدارا بپرستى که گویا اورا مى بینى ، اگر تو او را نمى بینى او ترا مى بیند “معناى حدیث این است که بنده در هنگام عبادت ، نزدیک بودنش به خداوند وایستادنش در مقابل ذات باعظمت او را استحضار کند گویا باچشم او را مى بیند ، واین مقام وکیفیت انسان را وادار مى کند که از معبودش بترسد ، وتعظیمش کند ، وبا او محبت داشته باشد ، وهمچنین دیگران را به این کیفیت دعوت کند ، بلکه با استحضار چنین کیفیتى بنده مؤمن خود بخود تلاش خواهد کرد که عبادت را بیاموزد وباهمهء جزئیاتش آنرا به نحو تمام تروکامل تر انجام دهد.
إمام طبرانى -رحمه الله علیه – باروایت انس  نقل مى کند که مردى گفت : اى رسول خدا ‍ نصحیت مختصرى بفرمائید ، فرمودند: ( صلی صلاه مودع فإنک إن کنت لا تراه فإنه یراک ) ” طورى نماز بخوان که گویا این آخرین نماز توست ، زیرا اگر تو خدارا نمى بینى ، او ترا مى بیند” معناى این فرموده رسول الله  ” اگر تو اورانمى بینى او ترا مى بیند”این است که اگر کسى نمى تواند به گونه اى عبادت کند که گویا خدا را مى بیند باید یقین داشته باشد که خداوند حتما او را مى بیند ، وتمامى حرکات وسکنات وظاهر وباطنش ‍را در نظر دارد وهیچ چیزى از او پنهان نمى ماند .
درحدیث حارثه  که هم متصل وهم مرسل روایت شده آمده است که رسول خدا  به او فرمودند:  “( یا حارثه کیف اصبحت ) حارثه!شب را چگونه صبح کردى ؟گفت : در حالى که یقین دارم حقیقتاً مؤمن هستم ، فرمودند:ببین که چه مى گویى ؟ هر گفته حقیقتى دارد ، حقیقت ودلیل گفته تو چیست ؟ گفت: اى رسول خدا‍!نفس خودم را از دنیا دور داشتم ، شبها بیدارم ، وروزها تشنه بودم ، گویا به عرش پروردگارم نگاه مى کنم وبهشتیان را باچشم سر مى بینم که به ملاقات یکدیگر مى روند ودوزخیان ناله وفریاد مى کشند پیامبر  فرمودند : درست دیدى این ایمانت را محکم نگهدار ، تو بنده اى هستى که خداوند با نور ایمان دلت را روشن کرده است “.
احسان این است که بنده نماز را باکامل ترین وجه آن برپاى دارد وبه خدا تقرب جوید ودرساعات آخر شب که مردم خوابیده اند با او مناجات وراز ونیاز کند ، وبه مردم نیکویى کند ، خداوند متعال مى فرماید: ( إنهم کانوا قبل ذلک محسنین کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون وبالأسحار هم یستغفرون وفی أموالهم حق للسائل والمحروم) (ذاریات:۱۶)  ” آنان در دنیا مردمى نیکو کار بودند واز شب اندکى را مى خوابیدند ، وسحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزوش ومغفرت مى کردند ، ودر اموالشان براى فقیر سائل ومحروم حقى قائل مى شدند”.
احسان این است که بانفس وشیطان وکفار ومنافقین جهاد کنى چنانکه خداوند بزرگ مى فرماید: ( وکأین من نبی قاتل معه  ربیون کثیر فما وهنوا لما أصابهم فی سبیل الله وما ضعفوا وما استکانوا والله یحب الصابرین * وما کان قولهم إلا أن قالوا ربنا اغفر لنا ذنوبنا وإسرافنا فی أمرنا وثبت أقدامنا وانصرنا على القوم الکافرین * فآتهم الله ثواب الدنیا وحسن ثواب الآخره والله یحب المحسنین )*
( آل عمران:۱۴۶-۱۴۷-۱۴۸)
” چه بسیار رخ داده که پیغمبرى، جمعیت زیادى ازعابدان وعلماى ربانى در کنار او با دشمنان خدا جنگیدند با این حال اهل ایمان با سختیهائى که در راه خدا به آنها رسید که پیغمبرشان باتعدادى  از خودشان کشته شدندمقاومت کردند وهرگز بیمناک وزبون نشدند وسرزیربار دشمن فرو نیاوردند وراه صبر وثبات پیش گرفتند که خداوند صابرآنرا دوست مى دارد ، آنها در هیچ سختى جز به خدا پناهنده نشده وجز این نمى گفتند که پروردگارا ! بکرم خود از گناه وستمى که مادر باره خود کرده ایم در گذر ومارا ثابت قدم بدار بر محو کافران ومظفر گردان پس خداوند فتح و پیروزى در دنیا وثواب در آخرت نصیبشان گردانید ،که خدا نیکو کاران را دوست میدارد” .
احسان این است که در هر دوحالت داراى ونادارى درراه خدا خرج کنى واز جاهلان در گذرى ( الذین ینفقون فی السراء والضراء والکاظمین الغیظ والعافین عن الناس والله یحب المحسنین ) ” کسانى که از مال خود بفقراء درحال وسعت وتنگدستى انفاق کنند وخشم وغضب خود را فرونشانند واز بدى مروم در گذرند وخدا دوستدار نیکوکارانست” .

خـطـبـه دوم:

اى مسلمانان !
از خدا بترسید وتقوا پیشه کنید ، تقواى کسى که یقین دارد که خداوند همه اسرار پنهان وآشکار او را مى داند ، بشتابید بسوى خشنودى خدا وآنچه که او دوست مى دارد ، وبدانید که هیچ کسى نمى تواند رضایت پروردگار را بدست آورد مگر آنکه اوامرش را بجاى آورد واز نواهى اش پرهیز کند این فرمانبردارى عبادتى همان است که خداوند انسانها وفرشتگان را براى آن آفریده است، خداوند برشما احسان کرده که اوقات بابرکتى را براى شما تعیین فرموده که ثواب عبادت در آن چند برابر مى شود ، از اینگونه اوقات دههء مبارکهء ذى الحجه است که درآن ” وقوف به عرفه” انجام مى گیرد ، که خداوند در آن روز گناهان زیادى را مى بخشد ، از ام المؤمنین عائشه -رضی الله عنها – روایت شده که پیامبر  فرمودند: (ما من یوم یعتق الله اکثر من أن یعتق الله عزوجل عبدا من النار من یوم عرفه وإنه لیدنوا ثم یباهی بهم الملائکه فیقول ما أراد هؤلاء ) یعنى ” هیچ روزى نیست که خداوند بیشتر از روز عرفه بنده از جهنم آزاد کند ، خداوند باکیفتى که لایق ذات پاکش باشد نزدیک مى شود وآنگاه به این بندگانش برفرشتگان فخر مى ورزد وخطاب به فرشتگان مى فرماید! این بندگان من چه مى خواهند که اینجا جمع شده اند “.
واز أبوقتاده  روایت است که گفت: از پیامبر  درباره روز عرفه پرسیده شد ایشان فرمودند: ( یکفر السنه الماضیه والباقیه )  ” گناهان سال گذشته وسالى باقى مانده را مى بخشد ”                                                    روایت از مسلم است .
پس اى مسلمانان !
از چنین روزهاى پر برکت استفاده کنید ، واز اعمال نیک براى خودتان توشه فراهم کنید ودر این دهء مبارکه خدارا بکثرت یاد کنید ، وخودرا از محرمات بدور دارید ، خداوند متعال مى فرماید: “بشتابید بسوى مغفرتى که از جانب پروردگارتان مى آید وبهشتى که پهنا ئى آن هچون آسمان وزمین اسـت وبراى
پرهیز کاران مهیا شده است ، کسانى که درحال وسعت وتنگدستى در راه خدا انفاق مى کنند وکسانى که خشم شان را فرو مىخورند واز مردم در گذر مى کنند وخداوند نیکو کاران را دوست میدارد”.
(آل عمران:۱۳۴)

….إن الله یأمر بالعدل والإحسان وإیتاء ذى القربى وینهى عن الفحشاء والمنکر والبغی یعظکم لعلکم تذکرون

خطیب: شیخ على عبدالرحمن الحذیفی