خصلت‌هایی که به سود و خصلت‌هایی که به ضرر انسان هستند

عن العلاء بن الحارث، عن مکحول، قال: «أربع من کن فیه کن له، وثلاث من کن فیه کن علیه. فأما الأربع اللاتی له، فالشکر، والإیمـان والدعاء، والاستغفار، قال الله تعالى: ﴿مَا یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ﴾ [النساء: ۱۴۷]. وقال: ﴿وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ﴾ [الأنفال: ۳۳]. وقال: ﴿مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ﴾ [الفرقان: ۷۷]. وأما الثلاث اللاتی علیه، فالـمکر، والبغی، والنکث، قال الله تعالى: ﴿فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّمَا یَنْکُثُ عَلَى نَفْسِهِ﴾ [الفتح: ۱۰]. وقال: ﴿وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ﴾ [فاطر: ۴۳]. وقال:﴿إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنْفُسِکُمْ﴾ [یونس: ۲۳]»[۱].

از مکحول (فقیه شام) نقل شده که فرمود: «چهار چیز در هرکس باشد به نفعش خواهد بود، و سه‌ خصلت‌ است‌ که‌ هر کس‌ آنها را داشته‌ باشد، بر علیه‌ علیه خودش هستند. چهار چیزی که برای اوست: شُکر، و ایمان و دعاء و استغفار است، خداوند متعال می‌فرماید:﴿مَا یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ﴾ «خدا چه نیازى به مجازات شما دارد اگر شکرگزارى کنید و ایمان آورید؟» و می‌فرماید: ﴿وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ﴾ «و تا استغفار مى‏کنند، خدا عذاب‌شان نمى‏کند» و می‌فرماید: ﴿مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ﴾ «اگر دعاى شما نباشد پروردگارم براى شما ارج و بهائی قائل نیست». و اما سه چیزی که بر علیه خودش است: نیرنگ و تجاوز و عهد شکنی است، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّمَا یَنْکُثُ عَلَى نَفْسِهِ﴾ «پس هر کس پیمان‏شکنى کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است» و می‌فرماید: ﴿وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ﴾ «و نیرنگ بد تنها دامان صاحبانش را مى‏گیرد» و می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنْفُسِکُمْ﴾ «سرکشی‌ شما فقط به‌ زیان‌ خود شماست‌«.

[۱]– ‏«حلیه الأولیاء» حافظ أبو نعیم اصفهانی.‏