خشم

خشم همان به اجرا در آوردن عصبانیت شخص و نداشتن تسلط بر خویشتن می باشد که رفتاری ناپسند است.

یک بار مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و سلم آمده و گفت: مرا سفارشی بفرما. آن حضرت صلی الله علیه و سلم فرمودند: خشمگین مشو. مرد چندین بار درخواست خویش را تکرار نموده و پیامبر تنها به او فرمود: (لا تغضب) [بخاری] یعنی: “خشمگین مشو!”

دو نوع خشم وجود دارد:

خشم پسندیده و خشم ناپسند.

خشم پسندیده: این خشم و غضب در نتیجه ی هتک یکی از حرمت های خداوندی برآمده و هدف از آن دفاع از ناموس، اموال شخص و یا برای بازگرفتن حقی است که به ستم غصب گشته است. پیامبر خدا الله صلى الله علیه و سلم، که سرمشق و الگوی رفتار نیکو است، هرگز به خشم نمی آمد مگر آنگاه که هتک حرمتی صورت می پذیرفت.

خشم ناپسند: آن است که بخاطر غیر خدا و بعلت موضوعی پیش پا افتاده پدید آمده و ناشی از عدم تسلط فرد بر نفس خویش و بوده و نتایج ناپسند و نکوهیده ای را بدنبال دارد. از جمله به خشم آمدن های ناپسند آن است که فرد در شرایطی رخ دهد که شخص دارای توانایی برخورد بردبارانه و همراه با خویشتن داری را در واکنش به عمل ناپسند، باشد.

یکی از حالت هایی که می شود با بردباری و خویشتن داری به جای خشم و عصبانیت واکنش نشان داد، در داستان مردی که حضرت ابوبکر رضی الله عنه را زمانیکه که در خدمت پیامبر صلى الله علیه و سلم نشسته بود آزرد مشاهده نمود، که حضرت ابوبکر رضی الله عنه سکوت اختیار نمود و هنگامی که آن مرد برای بار دوم وی را دشنام داد حضرت ابوبکر رضی الله عنه پاسخش داد. پیامبر صلى الله علیه و سلم برخاست، حضرت ابوبکر رضی الله عنه خود را به او رسانده و سوال کرد: یا رسول الله، آیا بر من خشم گرفتی؟ پیامبر صلى الله علیه و سلم او را آگاه نمود که فرشته ای از آسمان فرود آمده و بجای او پاسخ داده و از او دفاع می نمود تا آنکه او خود پاسخ داده و فرشته از آن مکان برخاست و شیطان جای او را گرفت. پیامبر صلى الله علیه و سلم در مجلسی که شیطان جای گرفته باشد نمی ماند.

درمان خشم و غضب:

پیامبر صلى الله علیه و سلم روش های متعددی را برای مداوای این مشکل بین داشته است، از جمله:
* سکوت: پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إذا غضب أحدکم فلیسکت) [احمد] یعنی: “هرگاه هرکدام از شما به خشم آید، خاموش بماند.”

شاعر می گوید:
إذا نطـق السفیـه فـلا تُجِبْـــه
فخیــر مـن إجـابـتـه السـکـوتُ
فـإن جاوبتــَه سَرَّیـتَ عـنـه
وإن خلَّـیْـتَـهُ کَـــمَـــدًا یمـوتُ

یعنی:

ابله چون سخنی راند، تو هیچ مگوی
که خاموشی بهترین پاسخ اوست
که چون پاسخ دادنت او را غمگسار است
به حال خود وانه اش تا ز اندوه جان دهد

* نشستن بر روی زمین:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (ألا و إن الغضب جمره (أی: مثل النار الملتهبه) فی قلب ابن آدم. أما رأیتم إلى حُمْرَه عینیه و انتفاخ أوداجه (ما أحاط بالحلق من العروق)؟! فمن أحس بشیء من ذلک فلیلصق بالأرض) [ترمذی و احمد] یعنی: “آگاه باشید که خشم یکپارچه آتش(یعنی: مانند آتش سوزان) در قلب انسان است. مگر ندیده اید سرخی چشمان را و برآمدگی شاهرگ های گردن شخص را؟! پس هرگاه کسی متوجه چیزی اینچنین گشت پس به زمین بچسبد(با زمین اتصال بیابد).”

* تغییر وضعیت جسمی و حالت موجوی:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إذا غضب أحدکم و هو قائم فلیجلس، فإن ذهب عنه الغضب و إلا فلیضطجع (ینام على جنبه أو یتکئ)) [ابوداود و احمد] یعنی: “هرگاه کسی  از شما خشمگین گشت و در حالت ایستاده بود، بنشیند، تا خشمش فرو نشیند و اگر رفع نشد تکیه بزند(برپهلو بخوابد و یا لم دهد.) ”

* گرفتن وضوء یا شستشوی خود با آب:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إن الغضب من الشیطان، و إن الشیطان خلق من النار، و إنما تُطْفَأ النار بالماء، فإذا غضب أحدکم فلیتوضأ) [ابوداود] یعنی: “همانا که خشم و غضب از شیطان است و شیطان از آتش آفرید شده است، و البته که آتش با آب فرو می نشیند، بنابراین هرگاه کسی از شما خشمگین شد، وضوء بگیرد.”

* عادت دادن خویش به بردباری:

از مهمترین شیوه های درمانی است. خداوند متعال نیز ما را به آن امر فرموده و بیان می دارد: {خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین} [اعراف: ۱۹۹] یعنی: “گذشت پیشه کن و به [کار] پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب!” و بندگانش را بدان ستوده است: {وإذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلامًا} [فرقان: ۶۳] یعنی: “و بندگان خداى رحمان کسانى‏اند که روى زمین به نرمى گام برمى‏دارند و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ مى‏دهند.”

در ضمن چنانچه دیدیم رسول الله صلی الله علیه و سلم سفارش می فرماید: (لا تغضب) [بخاری و ترمذی] یعنی: “خشم مگیر”. به این ترتیب چاره ای نیست جز تلاش مسلمان برای تبدیل خلق و خوی بردباری به صفتی پیوسته و خصلتی همیشگی برای خویش!