حکم کسی که روزه رمضان را بدلیل مریضی خورده است؟

جوانی بیست ساله هستم که به دلیل زخم معده دوسال پیاپی نتوانستم روزه بگیرم، دانشجو هستم با درآمدی ماهانه پنجاه هزار تومان بدون متکی به خانواده، تکلیف من چیست؟

 

 

الحمدلله،

 

شیخ بن جبرین در مورد اشخاص بیماری که نمیتوانند روزه بگیرند این چنین پاسخ داده است:

 

” هر زمانیکه روزه گرفتن بر شما سخت باشد و موجب افزایش بیماری شود، و پزشکی متخصص و مسلمان که تشخیصش درست باشد به شما بگوید که روزه برایتان ضرر داشته و دردتان را افزایش می دهد و جان شما را به خطر می اندازد؛ در این صورت می توانید روزه نگیرید و در مقابل هر روز به یک مسکین خوراک بدهید و قضای روزه ها بر شما لازم نیست، چون قضای روزه برایتان ممکن نیست زیرا بعلت مریضی نمی توانید روزه بگیرید اما برفرض بر طرف شدن بیماری و بازگشت سلامتی، در آن صورت سال آینده را باید روزه بگیرید و قضای سالهای گذشته که افطار کرده اید و کفاره ی آنها را پرداخت کرده اید بر شما لازم نیست.” (شیخ ابن جبرین- فتاوای روزه – صفحه ۱۹)

 

و انجمن دایمی مباحث علمی وافتا به رقم (۱۰/۱۶۰) در مورد روزه اشخاص بیمار اینچنین پاسخ داده اند:

 

” افراد ناتوان و ضعیفی که قادر به روز گرفتن نیستند از قبیل پیرمرد و پیرزن، می توانند روزه را بخورند و در ازای هر روز نیم صاع گندم یا خرما یا برنج و یا هر خوراکی که مصرف می کنند، به مسکینی بدهند. همچنین افراد بیماری که امید بهبودی آنها وجود ندارد می تونند از این رخصت استفاده نمایند. بدلیل این که خداوند متعال می فرماید: ” لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا …” ﴿البقره: ۲۸۶﴾ ، یعنی: «خداوند هیچ کس را خارج از وسع و توانش مکلف نمی کند.»، و میفرماید: ” … وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ …” ﴿الحج: ۷۸﴾، یعنی: «الله در دین بر شما سختی قرار نداده است.»، و میفرماید: ” … وَعَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ …” ﴿البقره: ۱۸۴﴾، یعنی: «و برکسانی که توانایی روزه گرفتن را ندارند فدیه واجب است (و فدیه اینست که در مقابل هر روز) به یک مسکین خوراک بدهند» و ابن عباس رضی الله عنه می گوید: “آیه ی مذکور رخصتی است برای سالمندان که قادر به روز گرفتن نیستند : اینها اجازه دارند روزه را بخورند و در مقابل هر روز به یک مسکین خوراک بدهند” (روایت بخاری : ۴۵۰۵)، بنابراین بیماری که نمی تواند روزه بگیرد یا روزه گرفتن بر او دشوار است و امید سلامتی هم ندارد، حکمش، حکم سالمندی است که از روزه گرفتن عاجز است (انجمن دایمی مباحث علمی وافتا ۱۰/۱۶۰).

 

شیخ بن عثیمین در مورد مریض روزه دار در فتاوای روزه (صفحه ۱۱۱) اینچنین بیان کردند:

 

“باید بدانیم که مریض به دو دسته تقسیم میشود:

قسم اول: مریضی که امید درمانش وجود دارد، مانند مرضهای مؤقتی که زود رفع میشوند، پس این حکمش همان است که خداوند فرمودند: ” فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ” (البقره : ۱۸۴)، یعنی: «پس‌ هر کس‌ از شما بیمار یا در سفر باشد پس‌ لازم‌ است (بر وی‌ روزه‌ گرفتن)‌ شمار آن‌ از روزهای‌ دیگر»، پس فقط باید صبر کند تا شفا یابد و سپس روزه (قضاء) را بگیرد، و اگر این مرض کمی به طول انجامید و قبل از درمان بمیرد هیچ چیزی بر او نیست، زیرا خداوند قضاء را بر او در روزهای دیگری واجب کرده ولی او قبل از ادراک آن روزها درگذشت، و این مانند کسی است که در ماه شعبان قبل از رمضان بمیرد، که (طبیعتا) قضایی ندارد.

قسم دوم: مرض مزمن باشد مانند سرطان – و العیاذ بالله – و مرض کلیه و مرض شکری و شبیه آن امراض مزمن که امید به درمانش نیست، پس این اشخاص در رمضان افطار میکنند و به ازای هر روز یک مسکین را غذا میدهد، مانند پیرمرد و پیرزنی که طاقت روزه را ندارند و روزه را نمیگیرند و به ازای هر روز یک مسکین غذا میدهند، و دلیلش از قرآن هست که خداوند متعال میفرماید: ” وَعَلَی ٱلَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ ” (البقره : ۱۸۴)، یعنی: «و بر کسانی‌ که‌ روزه‌ طاقت ‌فرساست (یعنی: بر کسانی‌که‌ روزه‌ را به‌ دشواری‌ تحمل‌ می‌کنند و تاب‌ و تحمل‌ آن‌ راندارند، چون‌ پیرمردان‌ کهنسال‌، زنان‌ باردار و بیماران‌ مزمن، پس‌ بر اینان) فدیه ‌ای‌ است‌ که‌ عبارت‌ از خوراک‌دادن‌ به‌ یک‌ بینواست‌».

دوما طریقه غذا دادن او مخیر هست که به هر مسکین نیم صاع بدهد مانند برنج و شبیه أن (یعنی تقریبا یک و نیم کیلو گرم)، و یا غذایی را درست میکند و مساکین را دعوت میکند.” (شیخ ابن عثیمین در فتاوای صیام صفحه ۱۱۱)
و همچنین شیخ بن عثیمین رحمه الله در مورد مریض مزمنی که نه میتواند روزه بگیرد و نه میتواند فدیه بدهد گفت: “اگر (مریض مزمن روزه دار) نتوانست (بعلت فقر) غذا بدهد (فدیه) ساقط میشود، و همه واجبات اگر انسان قادر به انجام آن نباشد ساقط میشود، و اگر بجای آن بدیلی باشد آنرا انجام میدهد، ولی اگر بدیلی نداشته باشد ساقط میشود، و صحیحش آنست که (فدیه) ساقط میشود بر اساس قاعده (فقهی) که میگوید: “لا واجب مع العجز” یعنی “با ناتوانی واجبی نیست”، زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم به مردی که در رمضان جماع (نزدیکی) کرده بود فرمود: “خوانواده ات را بخوران” (روایت بخاری ۱۹۳۶) و به او نگفت که: “هر وقت توانستی کفاره اش را بده”.

 

و از شیخ بن باز رحمه الله در مورد پیرزن بزرگسالی که نمیتواند روزه بگیرد سؤال شد، در جواب فرمود:

 

” بر او است که به ازای هر روز که روزه را میشکند نیم صاع فدیه بدهد از غذای معمول آن شهر مانند خرما، برنج، و غیره، که هر نیم صاع برابر است با یک و نیم کیلو گرم، همانطور که گروهی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم مانند ابن عباس چنین فتوایی را داده اند، و اگر فقیر بود و نمیتواند غذا بدهد هیچ چیزی بر او نیست، و این کفاره میتوان آنرا فقط به یک فقیر پرداخت و یا بیشتر، و چه در اول ماه و چه و سط و چه آخر ماه باشد.” (مجموع فتاوی ابن باز (۱۵/۲۰۳) .
و امام نووی در مورد کسی که نه میتواند روزه بگیرد و نه قادر به پرداخت فدیه هست گفت: “وینبغی أن یکون الأصح هنا أنها تسقط ولا یلزمه إذا أیسر کالفطره، لأنه عاجز حال التکلیف بالفدیه”، یعنی: “و باید قول صحیحتر اینجا این باشد که کفاره ساقط میشود و اگر در آینده توانگر شود بر او واجب نیست مانند (زکات) فطر (که اگر کسی تنگدست هست از او ساقط میشود و در آینده لازم به پرداخت آن نیست)، زیرا او وقت تلکیف از پرداخت فدیه ناتوان است”.

 

و و ابن قدامه در “المغنی” در مورد کسی که نه میتواند روزه بگیرد و نه قادر به پرداخت فدیه هست گفت: ” فإن کان عاجزاً عن الإطعام أیضاً فلا شیء علیه، ولا یکلف الله نفساً إلا وسعها”، یعنی: ” و اگر از غذا دادن نیز عاجز و ناتوان بود هیچ چیزی بر او نیست، و خداوند هیچ‌کس‌ را جز به‌ اندازه‌ توانایی‌اش‌ مکلف‌ نمی‌سازد”.

 

و ناگفته نماند که قول برتر و راجح اهل علم انست که پرداخت پول بجای غذا دادن جایز نیست زیرا خداوند در قرآن غذا دادن را بیان فرموده و نه قیمت معادل آنرا، و میفرماید: ” وعلی الذین یطیقونه فدیه طعام مسکین ” (البقره:۱۸۴)، یعنی: «و بر کسانی‌ که‌ روزه‌ طاقت ‌فرساست (یعنی: بر کسانی‌که‌ روزه‌ را به‌ دشواری‌ تحمل‌ می‌کنند و تاب‌ و تحمل‌ آن‌ راندارند، چون‌ پیرمردان‌ کهنسال‌، زنان‌ باردار و بیماران‌ مزمن، پس‌ بر اینان) فدیه ‌ای‌ است‌ که‌ عبارت‌ از خوراک‌دادن‌ به‌ یک‌ بینواست‌».

 

بنابراین بطور خلاصه از آنچه که بیان شد در مورد شما میتوان گفت:

 

اگر بعلت زخم معده نمیتوانید روزه بگیرید و روزه گرفتن به شما ضرر میرساند، میتوانید روزه را نگیرید، در اینصورت اگر امید بهبود در آینده وجود دارد پس باید صبر کنید و قضای آن روزها را پس از بهبودی بگیرید، ولی اگر امید بهبود نیست پس باید به ازای هر روز روزه نگرفتن یک مسکین را به اندازه نیم صاع برنج و یا خرما و یا غذای معمول غذا بدهید، که نیم صاع برابر است با تقریبا ۱٫۵ کیلو گرم برای هر مسکین، ولی اگر در بیماری شما امید بهبود نیست و در عین حال تنگدست و ناتوان هستید و قادر به پرداخت این فدیه نیستید دیگر چیزی بر گردن شما نمیماند و هم روزه و هم فدیه از شما ساقط میشود، حتی اگر در آینده پولدار شوید، ولی اگر احتمالا در آینده توانگر و پولدار شدید، برای خروج از خلاف بهتر است که فدیه های سالهای قبل را پرداخت کنید، ولی فقط از باب احتیاط.

 

در ضمن اگر امید بهبود نداشتید و روزه نگرفتید و فدیه دادید، در اینصورت اگر فرضا در آینده بهبود یافتید دیگر چیزی بر گردن شما نیست، زیرا قبلا فدیه را بجای روزه داده اید و فقط روزه های سال بعد را روزه میگیرید.

 

والله اعلم

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین