حکم نیابت در انجام بعضی از مناسک حج چیست؟
الحمدلله،
نیابت در انجام بعضی از مناسک حج به این معناست که: انسان فردی را برای انجام برخی از اعمال حج به جای خود بگمارد. مانند این که به جای او طواف نماید یا سعی بین صفا و مروه کند یا در عرفه وقوف کند، شب در منی بماند و رمی جمره را انجام دهد و اعمال جزئی دیگر از این قبیل؛ اما قول راجح این است که برای انسان جایز نیست کسی را برای ادای یکی یا بخشی از اعمال حج و عمره به عنوان نائب بگیرد؛ اعم از فرض یا نفل. چرا که از ویژگیهای حج و عمره این است که وقتی انسان برای یکی از این دو احرام بست انجام آن برای او فرض میشود حتی اگر حج یا عمرهی مستحبی باشد.
زیرا الله تعالی میفرماید:[ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدَالَ فِی الْحَجِّ]
(حج در ماههای معینی انجام میپذیرد [که عبارتند: از شوال، ذوالقعده و ذوالحجه] حج را بر خویش واجب گردانید، (بدانید که) آمیزش جنسی و گناه و نافرمانی و جدال در اثنای حج روا نیست). «بقره/ ۱۹۷»
این آیه قبل از فرض شدن حج نازل شده است یعنی: قبل از نزول:[ وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلا] ).«آل عمران۹۷».
(و حج این خانه، واجب الهی است بر کسانی که توانایی [مالی و بدنی] برای رفتن به آنجا را دارند)
محتوای آیه به این موضوع دلالت دارد که با بستن احرام برای حج یا عمره، انجام آن بر شخص فرض میشود. در واقع با شروع عمل، انجام آن فرض میگردد.
الله تعالی میفرماید:[ ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ (۲۹)]
( بعد از آن باید آلودگیها [و چرک و کثافات] را از خود بر طرف سازند، و به نذرهای خویش وفا کنند و خانه قدیمی و گرامی الله را طواف نمایند). «حج۲۹»
به بیان این آیه شروع حج، آن را مانند چیز نذری میگرداند. با این ترتیب درست نیست که انسان، شخصی را برای انجام یکی یا برخی از اعمال حج بگمارد و در سنت هم چیزی از این نوع نیابت وجود ندارد، بجز این که اصحاب به جای کودکان، رمی جمرات را انجام میدادند.
همچنین امسلمه رضی الله عنها زمانی که تصمیم به انجام حج گرفت گفت: ای رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ من قصد ادای حج دارم و بیمارم رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فرمود:[ طُوفِی مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَأَنْتِ رَاکِبَهٌ ] «پشت سر مردم و در حالی که سواره هستی طواف کن». بخاری (۱۶۳۳) و مسلم، (۱۲۷۶).
این حدیث اشاره دارد به این که نمایندگی در اعمال حج جواز ندارد.
شیخ ابن عثیمین، مجموع فتاوی ورسائل۲۱/۱۶۰س۱۹۹)