حکم عکس، تصویر، نقاشی و عروسک

تصویر بر دو نوع است:

تصویری که بوسیله دست ایجاد میشود (نقاشی)

تصویری که به کمک دوربین ایجاد می شود.

تصاویری که بوسیله دست ایجاد می شوند، حرام هستند، حتی جزو گناهان کبیره است، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فاعل آنرا مورد لعن قرار داده اند،  بر طبق قول راجح به دلیل عمومیت حدیث وارده فرقی بین اینکه تصویر سایه داشته باشد یا مجرد رسم آن باشد.

اما تصاویری که بوسیله دوربین انداخته می شوند، محل اختلاف متاخرین و علمای معاصر است؛ بعضی آنرا حرام دانند، و بعضی بدان رخصت داده اند.

ولی احوط آنست که از آن نیز امتناع ورزید، زیرا حداقل آن اینست که جزو مشتبهات است و بر طبق فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : « کسی که از شبهات پرهیز کند؛ دین و آبرویش را حفظ کرده است» متفق علیه.

با این وجود هرگاه نیازی به آن بود – مثلا برای شناسایی هویت افراد – ایرادی بر آن نیست، زیرا نیاز و ضرورت شبهه را برطرف می کند.

دوما: ۴اما نگهداری تصاویر نیز بر دو نوع است:

نوع اول : مجسمه و پیکره باشد، یعنی دارای جسم و هیکل باشد. نگهداری از این نوع حرام است، و حتی ابن العربی بر حرمت آن اجماع نقل کرده است (فتح الباری ص ۳۸۸ج ۱۰) و گفته : این اجماع در مورد عروسک منعقد نشده است.

از عایشه رضی الله عنها روایت است که گفت : « کُنْتُ أَلْعَبُ بِالْبَنَاتِ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم، وَکَانَ لِی صَوَاحِبُ یَلْعَبْنَ مَعِی؛ فَکَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وسلم، إِذَا دَخَلَ یَتَقَمَّعْنَ مِنْهُ، فَیُسَرِّبُهُنَّ إِلَیَّ، فَیَلْعَبْنَ مَعِی ».
بخاری (۶۱۳۰)، ومسلم (۲۴۴۰).

یعنی : «من پیش پیغمبر صلی الله علیه وسلم با عروسکهایی بازی می‌کردم، چند دوستی داشتم که ایشان هم با من عروسک‌بازی می‌ کردند، وقتی که پیغمبر صلی الله علیه وسلم داخل منزل می‌شد آنان به خاطر شرم از ایشان صورت خود را می‌پوشاندند و پنهان می‌شدند، پیغمبر صلی الله علیه وسلم آنان را نزد من می‌فرستاد و با من بازی می‌کردند».

نوع دوم : دارای جسم و هیکل نباشد (مجسمه نباشد)، این نوع چند قسم دارد:

۱- تصویری که بقصد بزرگداشت و تجلیل آویزان شده باشد، مثل تصاویر پادشاهان و رؤسا و مانند آنان، این حرام است، زیرا دربردارنده غلو کردن در حق مخلوق است.

۲- تصویری که بقصد خاطره و یادگاری آویزان شود، مثل کسی که عکس دوستان و نزدیکانش را آویزان می کند. این هم حرام است، زیرا در حدیث صحیح از ابوطلحه رضی الله عنه روایت است که گفت : شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وسلم می فرمود : «لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِکَهُ بَیْتًا فِیهِ کَلْبٌ وَلَا صُورَهٌ» مسلم (۲۱۰۶). یعنی : «ملائکه به خانه ای که در آن سگ یا تصویر باشد داخل نخواهند شد».

۳- تصویری که بقصد زیبایی و زینت آویزان شود، این نیز حرام است، زیرا در حدیث صحیح آمده که عایشه رضی الله عنها گفت :

پیامبر صلی الله علیه وسلم از سفری برگشتند در حالی که من یک طاقچه‌ی منزلم را با پرده‌ای نازک که دارای تصویر‌هایی بود، پوشانده بودم؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم هنگامی که آنرا دید چهره مبارکش دگرگون شد، تصویرهای آنرا پاک کرده و فرمودند : «ای عایشه! شدیدترین عذاب را نزد خداوند در روز قیامت، کسانی دارند که به آفرینش خداوند تشبه می‌جویند» عایشه گوید: آن پرده را پاره کردیم و آنرا به یک یا دو بالش تبدیل نمودیم».
بخاری (۵۹۵۴) و مسلم (۲۱۰۷)

۴- تصویری که مورد اهانت و بی احترامی قرار می گیرد، مانند تصویری که بر روی قالیچه و زیر انداز و پشتی و بالش باشد. امام نووی از جمهور علماء صحابه و تابعین جواز آنرا نقل کرده است.

۵- تصاویری که در جامعه رایج شده و پرهیز از آن دشوار شده است، مانند تصاویر منقوش بر روی اسکناس و سکه و غیره که متاسفانه امت اسلامی بدان گرفتار شده است. بنظر من ایرادی بر این مورد برای کسی که بدون قصد از این نوع در دست دارد نیست (یعنی کسی که مثلا اسکناس را به نیت تصویرش نگهداری نمی کند).

سوما : و اما در مورد اسباب بازی کودکان مانند عروسک ها:

اسباب بازی کودکان از حکم تحریم و کراهت مستثناء است، ولی باید توجه داشت که کدام اسباب بازی مستثناء می شود؟ در گذشته (یعنی عهد نبوی که بدان رخصت داده می شد) عروسک ها نه چشم داشتند و نه دهان و نه بینی، یعنی مثل عروسکهای امروزی نبودند (که صورت آنان مثل چهره آدمی طراحی شده است)
لذا بنظرم باید از اینگونه تصاویر (و اسباب بازیها) اجتناب ورزید، وبه همان (عروسکهای) معهود درگذشته بسنده کرد
(یعنی چهره عروسک نباید رسم شده باشد).