وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
س: مشکل من این است که در نماز زیاد حرکت می‌کنم… شنیده‌ام که در این ارتباط حدیثی بدین معنی وجود دارد که بیشتر از سه بار حرکت و کار بیهوده موجب بطلان نماز می‌شود… بفرمایید که صحت این حدیث تا چه میزان است. همچنین راهنمایی‌ام کنید که چگونه می‌توانم خودم را از کثرت حرکت‌های بی‌ربط در نماز نجات دهم؟
ج: سنت است که مؤمن در نماز توجهش را به نماز مشغول کند و در آن خشوع قلبی و بدنی داشته باشد، فرقی نمی‌کند که نماز فرض باشد و یا نفل، چون الله تعالی فرموده است: [قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (١)الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ (٢)]
«بی‌گمان رستگاراند مؤمنان، آنان که در نمازشان خاشع هستند».[مؤمنون: ۱-۲]
همچنین بر نمازگزار لازم است که با طمأنینه و آرامش کامل نمازش را ادا کند و این از مهمترین ارکان نماز است؛ پیامبر اکرم صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ به مسئ الصلاه که نمازش را نادرست و بدون آرامش خواند گفت: «إرْجِعْ فَصَلِّ فَإنّکَ لَمْ تُصَلِّ»
«برگرد نمازت را بخوان چون تو نماز نخواندی». این شخص تا سه بار نمازش را تکرار کرد و پس از آن گفت: (ای پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ! قسم به کسی که شما را به حق فرستاده است بهتر از این بلد نیستم، نماز را به من بیاموز!) پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمود: «إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلاهِ فَأسْبِغ الْوُضُوءَ، ثُمّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَهَ فَکَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَیَسَّرَ مَعَکَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْکَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاکِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، ثُمَّ افْعَلْ ذَلِکَ فِی صَلاتِکَ کُلِّهَا»[۱]
«هرگاه برای نماز بلند شدی به طور کامل وضو بگیر، سپس رو به قبله کن و تکبیر بگو، سپس پاره‌ای از قرآن که برایت ممکن است بخوان، آنگاه رکوع را بجای آور تا این‌که در هنگام رکوع بدنت بی‌حرکت و آرام گردد، سپس از رکوع بلند شو تا این‌که در حالت ایستایی راست و بی‌حرکت شوی، آنگاه به سجده برو تا این‌که در حالت سجده آرام و بی‌حرکت شوی، سپس سرت را از سجده بردار تا این‌که به حالت نشسته آرام بگیری، سپس این اعمال را در تمام رکعت‌های نمازت انجام بده».
در روایت ابوداود آمده است: «ثُمّ اقرَاْ بِأمِّ الْقُرْآنِ وَ بِمَا شَاءَ الله»[۲]
«سپس سوره‌ی فاتحه و آنچه از قرآن که الله بخواهد و توفیق دهد بخوان».
حدیث صحیح فوق دلالت می‌کند که طمأنینه و آرامش در نماز رکن و فرض است، بگونه‌ای که نماز بدون آن صحیح نمی‌شود. پس کسی که در نمازش مانند پرنده نوک بزند نمازش صحیح نیست.
خشوع اصل نماز و روح آن است، بنابراین مؤمن باید به آن اهتمام بورزد و بر رعایت آن حریص باشد.
اما محدود کردن حرکات منافی با خشوع و آرامش به عدد سه با حدیث پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ ثابت نشده؛ بلکه از کلام برخی علماست و دلیل قابل اعتمادی ندارد.
لیکن حرکت‌های بیهوده در نماز مانند بازی کردن با بینی، موی صورت و لباس مکروه است؛ چنانچه این حرکات زیاد و متوالی باشد نماز باطل می‌گردد.. اگر مطابق عرف اندک باشد و یا زیاد باشد؛ ولی به صورت پی در پی نباشد موجب بطلان نماز نمی‌شود، لیکن با همه‌ی اینها مؤمن باید در نماز خشوع و خضوع را رعایت کند و کارهای بیهوده چه کم و چه زیاد را ترک نماید و نمازش را با تمام و کمال ادا کند.
از جمله دلائلی که می‌توان از آن برای عدم بطلان نماز در اثر حرکات کم و حرکات زیاد و غیر متوالی استدلال نمود حدیثی است که: «باری پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ در حالی‌که نماز می‌خواند در را به روی عائشه رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُا باز کرد».[۳]
همچنین از حدیث ابوقتاده ثابت شده است: «أنّه صَلَّی ذَاتَ یَوْمِ بالنّاسِ وَ هُوَ حَاملٌ أمَامَه بنت ابِنْته زَیْنَبَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُا فَکاَنَ إِذَا سَجَدَ وَضَعَهَا وَإِذَا قَامَ حَمَلَهَا».[۴]
«پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ روزی نماز را برای مردم امامت کرد، در حالی‌که أمامه فرزند دخترش (زینب) را حمل می‌کرد، و هرگاه به سجده می‌رفت او را به زمین می‌گذاشت و هرگاه برمی‌خاست او را بر می‌داشت».
شیخ ابن باز- کتاب الدعوه (۱) ص (۸۶-۸۷)
[۱]. بخاری (۷۵۷)، مسلم (۳۹۷).
[۲]. ابوداود (۸۵۹).
.[۳] مسند احمد (۶/۳۱، ۱۸۳)، ابوداود (۹۲۲)، ترمذی (۶۰۱). امام ترمذی در مورد حدیث مذکور گفته است: «حسنٌ غریبٌ» و نسائی (۱۲۰۶).
[۴]. بخاری (۵۹۹۶،۵۱۶) و مسلم (۵۴۳).