وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
کدام یکی از حالات ذیل شرعی است؟
۱٫شخصی قربانی یا نماز ، یا صدقه میدهد و می گوید که ثواب آن به پیامبر (صلی الله علیه وسلم).
۲٫شخصی قربانی ، نماز یا صدقه میدهد و می گوید که ثواب آن به من و پیامبر(صلی الله علیه وسلم).
۳٫شخصی قربانی ، نماز یا صدقه میدهد و می گوید که ثواب آن به والدین ام.
۴٫شخصی قربانی و صدقه میدهد و می گوید که ثواب آن به من و والدین ام.
۵٫شخصی قربانی ، نماز یا صدقه میدهد و می گوید که ثواب آن به پیامبر (ص)به من ، والدین ام ،اصحاب کرام، مردگان مومنین ، شهدا، اقارب ام برسد.
الحمدلله
میت در چند صورت از اعمال نیک دیگران بهرهمند می شود که عبارتند از:
دعای مسلمان در حق میت بشرط اینکه، شرایط قبولیت دعا فراهم شود. خداوند می فرماید:
{وَالَّذِینَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالإِیمَانِ وَلاَ تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلاً لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ}
الحشر: ۱۰٫
ترجمه: آنان که بعداً می آیند و می گویند: پروردگارا ما را و برادران دینی ما را که پیش از ما با ایمان رفته اند، مورد مغفرت قرار بده و در دلهای ما هیچ نوع کدورتی نسبت به مومنین راه نده، پروردگارا تو رؤف و مهربانی.
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
{دَعْوَهُ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ لأَِخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ مُسْتَجَابَهٌ عِنْدَ رَأْسِهِ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ کُلَّمَا دَعَا لأَِخِیهِ بِخَیْرٍ قَالَ الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِهِ آمِینَ وَلَکَ بِمِثْلٍ}.
مسلم (۸/۸۲-۸۷).
یعنی: دعای مسلمان در حق برادر مسلمان خویش و در غیاب او، یقیناً قبول می شود. فرشته ای نزد او حضور دارد، هرگاه در حق برادر مسلمانش دعای خیر می کند، آن فرشته می گوید: آمین(خداوندا استجابت کن) و در حق خودت نیز این دعا قبول شود.
قضا آوردن روزه های نذری توسط ولی ّ میت:
در این باره چند حدیث وجود دارد،از جمله:
الف)«عَنْ عَائِشَهَ رضی الله عنها أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم قَالَ مَنْ مَاتَ وَعَلَیْهِ صِیَامٌ صَام َ عَنه وَلیه»
بخاری (۴/۱۵۶)، مسلم.
یعنی: هر کس در حالی بمیرد که روزه هایی بر ذمه اش باشد، ولی ّ او بجایش روزه بگیرد.
ب) «أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَهَ رضی الله عنه اسْتَفْتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فَقَالَ إِنَّ أُمِّی مَاتَتْ وَعَلَیْهَا نَذْرٌ فَقَالَ اقْضِهِ عَنْهَا».
(سعد بن عباده از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسید: مادرم در حالی فوت کرد که نذری بر ذمهاش بود؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: تو نذر او را بجای آور).
ابن قیم در اعلام الموقعین بعد از بیان حدیث فوق و تصحیح آن می گوید:
برخی محتوای این حدیث را کلی دانسته و روزه فرضی و نذری را شامل قرار داده اند. اما گروهی هیچکدام را قبول ندارند. و برخی قائل به تفصیل هستند . می گویند:
ولی می تواند قضای روزه های نذز را بجا آورد ، نه روزه های فرض را، و این سخن ابن عباس و پیروان او است. و همین رای، صائب به نظر می رسد. زیرا همانگونه که کسی نمی تواند بجای کسی دیگر نماز بخواند و مسلمان شود،
نمی تواند که بجای او روزه بگیرد. البته روزه نذری مانند وامی است که کسی دیگر می تواند آنرا بجا آورد. همانطور که می تواند وام او را پرداخت نماید.
بر این اساس است که توبه کسی دیگر بجای دیگری و اسلام و نماز خواندن دیگری بجای کسی دیگر پذیرفته نیست.پس آنچه که در سوال سوال کننده مطرح شده است مبنی بر اهدای ثواب نماز،صحیح نیست.و نماز را نمی توان همانند صدقه در نظر گرفت.
پرداخت بدهی میت، توسط ولی یا غیر ولی.
در قبال اعمال نیک و شایسته ای که فرزند صالح میت، انجام می دهد به پدر و مادر او نیز، به همان اندازه اجر می رسد. بدون اینکه از اجر فرزند چیزی کاسته شود. زیرا فرزند از جمله کسب و اعمال والدین است. خداوند می فرماید:
{وَأَنْ لَیْسَ لِلإِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَی}.
نجم : ۳۲ .
(برای انسان نیست، جز آنچه خود تلاش نموده باشد).
و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:
«إِنَّ أَطْیَبَ مَا أَکَلَ الرَّجُلُ مِنْ کَسْبِهِ وَإِنَّ وَلَدَهُ مِنْ کَسْبِهِ».
ابوداود، نسائی.
(بهترین و پاک ترین روزی، آن است که انسان از دسترنج خود بخورد و فرزند انسان از جمله کسب و عمل او بحساب می آید).
احادیث بخصوصی در مورد انتفاع پدر از اعمال نیک فرزند از قبیل صدقه، روزه ، آزاد نمودن برده و غیره وارد شده است که مفهوم آیه و احادیث فوق را تایید می نمایند. از جمله:
الف- عایشه رضی الله عنها روایت می کند که مردی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد
مادرم بصورت ناگهانی فوت کرد و فرصت وصیت را نیافت، گمان می کنم اگر فرصت می داشت، وصیت به صدقه می کرد. اکنون اگر من از جانب او صدقه کنم، به او و همچنین به من اجر می رسد؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
آری، برو و از جانب مادرت صدقه کن.
بخاری (۳/۱۹۸-۵/۳۹۹-۴۰۰) مسلم(۳/۸۱-۵/۷۳).
اگر از جانب او صدقه کنم به او نفعی خواهد رسید؟
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: بلی. سعد گفت: ای پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم تو گواه باش که من باغ پر میوه ام را برای مادرم صدقه کردم.
ج- عبدالله بن عمرو روایت می کند که : عاص بن وائل سهمی ، وصیت کرد که یکصد برده از طرف او آزاد شود. پسرش، هشام پنجاه برده آزاد کرد، پسر دیگرش، عمرو، می خواست پنجاه برده دیگر را آزاد کند اما گفت:
باید در این باره از رسول الله صلی الله علیه وسلم سوال کنم. نزد رسول الله الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت:
پدرم وصیت کرده که یکصد برده از طرف او آزاد شود. برادرم، هشام پنجاه برده آزاد کرده و پنجاه برده دیگر مانده است. می توانم پنجاه برده باقیمانده را از طرف او آزاد کنم؟
رسول الله الله صلی الله علیه وسلم فرمود: اگر پدرت مسلمان بوده است ثواب آزادی برده یا حج یا صدقه شما به او خواهد رسید. در روایتی دیگر آمده است :
اگر او به یگانگی خدا ایمان داشته، روزه و صدقه ی تو برای او سودمند خواهد بود.
ابوداود کتاب وصایا، بیهقی و احمد با سند حسن.
شوکانی در نیل اوطار می گوید:
این احادیث بیانگر آن است که ثواب صدقه دادن فرزند برای پدر و مادر خود، به آنها می رسد. اگر چه وصیت نکرده باشند.
زیرا فرزند انسان جزو کسب و حاصل تلاش او است. بنابراین، نیازی به تخصیص آیه:
«و ان لیس للانسان الا ما سعی» نیست. و اما ثواب صدقه غیر فرزند، آنطور که از لحن آیات قرآن فهمیده می شود به کسی نمی رسد.
شیخ البانی می گوید:
این سخن شوکانی، حق و حقیقت است و آنطور که از آیات قرآن فهمیده می شود، فقط ثواب صدقه فرزند، به پدر و مادرش می رسد. چون او حاصل تلاش آنها است نه ثواب صدقه دیگران.
اما امام نووی می گوید:
«اجماع بر این است که صدقه دادن به جای میت، مورد قبول واقع شده و پاداش آن به او می رسد».
عده ای هم دیگران را بر پدر و مادر قیاس نموده و گفته اند: می توان از جانب آنان عباداتی انجام داد.
همچنین آثار نیک و صدقه جاریهای که انسان از خود بر جای گذاشته باشد بعد از مرگ به او می رسد. چنانکه خداوند می فرماید:
{وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ}.
یس: ۱۲٫
در این خصوص چند حدیث بشرح زیر وارد شده است:
اول) ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند، که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
مسلم، بخاری.
یعنی: هرگاه انسان بمیرد پرونده عمل اش بسته می شود، بجر از سه جهت:
الف- صدقه جاریه: (صدقه ای که نفع آن مداوم و طولانی باشد و مردم بعد از مردن صاحب صدقه ، از آن بهره مند شوند. مانند: ساختن مدرسه، راه، پل ، بیمارستان و …)
ب-علم و اثری ازخود بر جای گذاشته باشد (که برای مردم نفع داشته باشد، مانند : نوشتن کتاب، ترجمه، تالیف، تعلیم قرآن و علوم دینی و…)
ج-فرزند نیک و صالح که برای والدین خود دعای خیر کند.
دوم) قتاده رضی الله عنه روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
«خَیْرُ مَا یُخَلِّفُ الرَّجُلُ مِنْ بَعْدِهِ ثَلاَثٌ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ وَصَدَقَهٌ تَجْرِی یَبْلُغُهُ أَجْرُهَا وَعِلْمٌ یُعْمَلُ بِهِ مِنْ بَعْدِهِ».
ابن ماجه، طبرانی در «معجم الصغیر».
یعنی: بهترین چیزی که پس از مرگ برای انسان مفید و کارآمد خواهد بود، عبارت است از : ۱- فرزند صالحی که برای پدر و مادر دعاء کند. ۲- صدقه ای که نفعش مستدام باشد. ۳- علمی که بعد از مردن صاحب علم، دیگران از آن بهره مند شوند.
بنابراین با توجه به مطالب فوق در می یابیم که روزه نذری ( یا قضا) صدقه ، اعمال صالحه فرزندان و صدقه جاریه ، حج ، کسیکه بر وی حج فرض بوده ولی نتوانسته بعد فوت کرده، مواردی هستند که می توان به اموات خود از جمله پدر و مادر خود اهدا نمود.
قربانی هم چون جزو صدقه محسوب می شود لذا آن نیز جایز است که برای اموات مسلمان خود اهدا نمود، ولی باید قربانی لله باشد و سپس ثواب قربانی را میتواند به میت اهدا نمود، ولی اگر قربانی برای خود میت و به نام او انجام گیرد شرک و از گناهان کبیره است و هیچ ثوابی به میت نمیرسد.
هیئت علمای سعودی در این زمینه می گویند:
اولاً: فتوای صحیح علما این است که انجام عمل نیک از طرف زنده برای مرده جز در مواردی که شریعت محدوده‌ی آن را بیان نموده جایز نیست: مانند دعا و طلب آمرزش، حج، عمره، صدقه، قربانی و قضای روزه‌ی واجب از طرف میت.
ثانیاً: خواندن قرآن به نیت ایصال ثواب به مرده جایز نیست، چون از رسول الله صَلَّی اللَّه عَلَیْهِ وَآله وَسَلَّمَدر این زمینه حدیثی وارد نشده است.
سابقاً گفتم که انجام هیچ عمل نیکی از طرف زنده برای مرده جز در مواردی که شریعت آن را استثنا نموده جایز نیست و خواندن قرآن برای میت از آن موراد نمی‌باشد.”
(فتاوای انجمن دایمی بحوث علمی و افتا (۹/۴۷-۴۹).