توضیح نکاتی پیرامون این مسأله:
۱- معنی لغوی و اصطلاحی حوض:
واژه حوض در زبان عربی به معنی آب گیر است؛ میگویند: حاض الماء یحوضه، یعنی: آب را جمع کرد.
و در اصطلاح شریعت نیز به حوضی گفته میشود که: پروردگار مهرورز آن را در روز آخرت به پیامبر اکرم ج ارزانی داده تا پیروانش پیش از ورود به بهشت از آن بنوشند و دیگر بعد از آن هیچگاه تشنه نشوند، از این رو پس از پا نهادن به سرزمین مبارک بهشت نیز تنها بخاطر لذت و کام جویی از آن مینوشند نه اینکه دوباره دچار تشنگی شده باشند.
قرآن کریم راجع به این امر میفرماید:
﴿إِنَّآ أَعۡطَیۡنَٰکَ ٱلۡکَوۡثَرَ١﴾ [الکوثر: ۱]
(ما به تو خیر و خوبی بینهایت فراوانی از جمله حوض کوثر را عطاء کردهایم).
سهل بن سعدس از پیامبر ج نقل مینماید:
«إنی فرطکم علی الحوض».۱
(بیگمان من به منظور اصلاح و ترمیم حوض و سطلها قبل از شما وارد حوض خواهم شد).
انس بن مالکس میگوید: پیامبر خدا در پاسخ سؤالی پیرامون ماهیت کوثر فرمود:
«ذالک نهر فی الجنه أعطانیه الله؛ أشدّ بیاضا من اللبن، و أحلی من العسل، فیه طیر أعناقها کأعنُق الجزور. فقال عمرس: إن هذه لناعمه. فقال رسول الله: أَکَلَتها أنعم منها». ۲
(کوثر رودخانهای است سفیدتر از شیر و شیرینتر از عسل که خداوند آن را در بهشت به من ارزانی داده و پرندگانی پیرامونش به پرواز در میآیند که گردنشان بسان گردن شتران است. عمر گفت: بی گمان آنها زیبا و فربهاند. پیامبر فرمود: تناول کنندگانشان زیباتر از آنها هستند).
۲- کیفیت حوض کوثر:
برخی از ویژگیهای حوض کوثر بدین شرح است:
مسافت طول و عرض و هر کدام از ابعادش یک ماه فاصله دارد، دو آبراهه طلایی و نقرهای دارد که طول میان آنها به اندازه فاصله عمان تا ایله است. آب کوثر سفیدتر از شیر، سردتر از برف، شیرینتر از عسل و خوش بوتر از مشک بوده و به اندازه ستارههای آسمان در شب تاریک و صاف لیوان دارد، و هر که از آن بنوشد هیچ گاه تشنه نخواهد گشت.
این حوض براساس حدیث پیامبر خدا اکنون وجود دارد، میفرماید:
«و إنی و الله أنظر إلی حوضی الآن».۳
(سوگند به خدا اکنون به حوضم نگاه میکنم).
انس بن مالکس از پیامبر روایت میکند:
«إن قدر حوضی کما بین أیله و صنعاء من الیمن، وإن فیه من الاباریق کعدد نجوم السماء».۴
(بیگمان وسعت حوض من به اندازه فاصله ایله تا صنعاء یمن بوده و به اندازه ستارگان آسمان لیوان دارد).
ابو ذرس نیز در این باره میگوید:
«قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا آنِیَهُ الْحَوْضِ قَالَ « وَالَّذِى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لآنِیَتُهُ أَکْثَرُ مِنْ عَدَدِ نُجُومِ السَّمَاءِ وَکَوَاکِبِهَا أَلاَ فِى اللَّیْلَهِ الْمُظْلِمَهِ الْمُصْحِیَهِ آنِیَهُ الْجَنَّهِ مَنْ شَرِبَ مِنْهَا لَمْ یَظْمَأْ آخِرَ مَا عَلَیْهِ یَشْخُبُ فِیهِ مِیزَابَانِ مِنَ الْجَنَّهِ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ لَمْ یَظْمَأْ عَرْضُهُ مِثْلُ طُولِهِ مَا بَیْنَ عَمَّانَ إِلَى أَیْلَهَ مَاؤُهُ أَشَدُّ بَیَاضًا مِنَ اللَّبَنِ وَأَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ۵».
(راجع به تعداد لوانهای حوض کوثر از پیامبر خدا ج سؤال کردم، در پاسخ فرمود: قسم به کسی که جانم در دست او است، تعداد آنها به اندازه ستارگان آسمان در شبی تاریک و صاف بوده و هر که از آن بنوشد هیچ گاه تشنه نخواهد شد. دو آبراهه به طول عمان تا ایله از آن سرچشمه میگیرد و آبش سفیدتر از شیر و شیرینتر از عسل میباشد).
انس بن مالکس هم از پیامبر بزرگوار ج نقل میکند که در جریان سفر معراج:
«أتیت علی نهر حافتاه قِباب اللؤلؤ المجوَّف فقلت: ما هذا یا جبریل؟ قال: هذا الکوثر».۶
(به رودخانهای رفتم که در اطراف آن گنبد ساخته شده از مروارید میان تهی وجود داشت، از جبرئیل پرسیدم: این رودخانه چیست؟ گفت: کوثر است).
۳- چه کسانی از ورود به حوض کوثر منع میشوند؟
در حالی که پیامبر نور و رحمت در اطراف حوض کوثر ایستاده و پیروانش را صدا زده تا با دستان مبارکش به ایشان آب دهد و دیگر هیچ گاه تشنه نشوند، گروهی از مردم را دیده و صدایشان میزند، ولی چون نمیگذارند بیایند پیامبر از آنان به دفاع برخاسته و میفرماید: این افراد جزو امت من به شمار میروند، در پاسخ وی میگویند: تو خبر نداری اینها پس از شما جه عمل زشتی را مرتکب گشته و از آئین و شریعتت برگشتند.
پیامبر دلسوز نیز ضمن اظهار تاسف و اندوه پدر وارانه خویش، از ایشان خشمگین شده و میفرماید: نابود باد کسی که بعد از من مرتد شده است.
اسماءل در این باره از پیامبر روایت میکند:
«أنا علی حوضی أنتظر من یرد علیّ، فیؤخذ بناس من دونی، فأقول: امتی، فیقال: لا تدری، مشوا علی القهقری»۷٫
(من در کنار حوض کوثر منتظر آمدن دستههای مختلف مردم هستم که در جهت پایین من از ورود گروهی ممانعت به عمل میآید، من هم از مقام دفاع برخاسته و میگویم: اینها جزو پیروانم به حساب میآیند، در پاسخ میگویند: تو نمیدانی، ایشان پس از تو عقب نشینی کرده و از دین برگشتند).
ابن مسعودس نیز از پیامبر خدا ج نقل مینماید:
«أنا فرطکم علی الحوض لیُرفعن الیّ رجال منکم حتی إذا أهویت لأناولهم اختلجوا دونی، فأقول: ای ربّ! أصحابی. فیقول: لا تدری ما أحدثوا بعدک»۸٫
(من به منظور اصلاح و ترمیم حوض و سطلها وارد حوض کوثر شده و منتظر مردم هستم، گروهی از شما میآیند و من نیز میخواهم آب را بدانها بدهم ولی ممانعت به عمل آمده و نمیگذارند، من هم از مقام دفاع برآمده و میگویم: پروردگارا! اینان جزو یاران من هستند، خداوند در پاسخ میفرماید: نمیدانی بعد از تو چه حوادثی را به بار آوردند).
در حدیث سهل بن سعدس از پیامبر خدا ج آمده است:
«سُحقا سُحقا لمن بدّل بعدی»۹٫
(نابود باد آن کسی که پس از من از دین برگشت).
ولی سؤالی که در این زمینه به ذهن خطور میکند اینکه: آیا طرد شدهگان از حوض کوثر افراد از دین برگشتهاند یا مسلمانان گناهکار؟ حافظ ابن حجر عسقلانی/ در توضیح این امر میفرماید:
خلاصه توجیه اقدام پیامبر راجع به افراد مزبور بدینصورت است که: اگر افراد طرد شده جزو مرتدین باشند، برائت جستن پیامبر از ایشان اشکالی ندارد و جای تعجب نیست.
و اما اگر جزو گناهکاران باشند، احتمال دارد پیامبر بزرگوار بخاطر اطاعت از فرمان پروردگار برایشان شفاعت نکرده تا آنان را بر اثر ارتکاب اعمال خلاف شریعت مجازات نماید، ولی اشکالی ندارد ایشان نیز جزو مرتکبین گناهان کبیره قرار گرفته و به هنگام بیرون آمدن موحدین از دوزخ مشمول شفاعت پیامبر دلسوز واقع گشته و از عذاب دردناک الهی نجات یابند.۱۰
۱= همان.
۲= صحیح بخاری (کتاب الرقاق) و مسلم (کتاب الفضائل).
۳= احمد و ترمذی با سند حسن غریب روایت کردهاند.
۴= صحیح بخاری (کتاب الرقاق) و مسلم (کتاب الفضائل).
۵= همان.
۶=صحیح مسلم (کتاب الفضائل).
۷= صحیح بخاری (کتاب التفسیر).
۸= صحیح بخاری (کتاب التفسیر) و مسلم (کتاب الفضائل).
۹= همان.
۱۰همان.
فتح الباری شرح صحیح البخاری (کتاب الرقاق) باب (فی الحوض).