حلف الفضول یا پیمان جوانمردان

سلسله جنگ‌های پیاپی، هزاران خانواده را به نابودی کشانده بود. کشتار و خونریزی جزو اخلاق و افتخارات ملی و قبیله‌ای اعراب به شمار می‌رفت. با مشاهده این وضع اسف بار، در طبیعت بعضی از جوانمردان و اصلاح طلبان، انگیزۀ صلح و امنیت به وجود آمد. هنگام بازگشت از جنگ فجار، زبیر بن عبدالمطلب که عموی رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم و رئیس قبیله بود، پیشنهاد سازش و حمایت از مظلومان را مطرح ساخت. چنانکه «بنی‌هاشم»، «زهره» و «تیم» در خانۀ «عبدالله بن جدعان» گرد آمدند و پیمان بستند که هریک از ما باید مظلوم حمایت کند و هیچ ظالم و ستمکاری نباید در مکه وجود داشته باشد^([۱]).

رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم در این پیمان شرکت داشتند و پس از بعثت راجع به آن چنین اظهار نظر کردند: «من حاضر نیستم آن پیمان را با شتران سرخ‌رنگ عوض کنم و اگر حالا نیز به آن پیمان خوانده شوم، اجابت می‌کنم»^([۲]).

به آن پیمان «حلف الفضول» می‌گویند، زیرا که نام تمام بنیانگذاران آن، از ماده «فضل» مشتق بود، یعنی «فضیل بن حارس»، «فضیل بن وداعه» و «مفضل»^([۳]) این افراد از قبیله «جرهم» و «قطورا» بودند. این پیمان گرچه از میان رفت و خاطره آن در اذهان باقی نماند، ولی قریش مجدداً برای اجرای آن باهم پیمان بستند و از این لحاظ اسامی بنیانگذاران نخستین آن برای همیشه در صفحات تاریخ باقی ماند.

[۱]– طبقات ۱/ ۸۶٫

[۲]– مستدرک ۶/ ۲۲۰ (سلیمان ندوی).

[۳]– «امام سهیلی» در سند «حارث بن اسامه» حدیثی نقل کرده که از آن ثابت می‌شود در آن پیمان این جمله وجود داشت: ترد «الفضول علی أهلها» و به همین لحاظ نام آن حلف الفضول شد.