حساب

حساب

1. مفهوم لغوی حساب: این کلمه در اصل، از «حسب» گرفته شده و ریشۀ «ح س ب» دلالت بر چندین معنا؛ مانند شمارش و آمارگیری می­کند.[۱]
2. مفهوم شرعی حساب: یعنی اینکه الله تعالی در روز قیامت، بندگان را از اعمال‌شان آگاه می­کند و کارهای خوب یا بدی که انجام داده­اند را به آنان بیان می­نماید.[۲]
3. ادلّۀ اثبات حساب:[۳] حسابرسی در روز قیامت، دلایلی از قرآن، سنّت و اجماع مسلمانان دارد.

آیات و احادیث فراوان و متواتری دلالت بر وجود حساب در روز قیامت می­کنند.

الله می­فرماید:

﴿إِنَّ إِلَیۡنَآ إِیَابَهُمۡ٢۵ ثُمَّ إِنَّ عَلَیۡنَا حِسَابَهُم﴾ [الغاشیه: ۲۵-۲۶]

«همانا بازگشت آنان به سوی ماست. سپس قطعاً حسابشان [نیز] با ماست».

پیامبر در برخی از نمازها، این گونه دعا می­کردند: «اللَّهُمَّ حَاسِبْنِی حِسَابًا یَسِیرًا»؛ «پروردگارا! [اعمال] مرا به آسانی مورد محاسبه قرار بده».

أمّ المؤمنین عایشه پرسید: حساب آسان چیست؟

رسول الله صلی الله علیه وسلم پاسخ دادند: «أن یُنظَرَ فی کتابِهِ، فَیُتَجَاوَزُ عَنهُ»[۴]؛ «یعنی اینکه به نامۀ اعمالش نگاه شود و از [گناهان] او صرف­نظر گردد».

در صحیح بخاری و صحیح مسلم از أمّ المؤمنین عایشه Iروایت شده که پیامبر rفرمودند: «مَن حُوسِبَ عُذِّبَ»؛ «کسی که [به دقّت] مورد محاسبه قرار گیرد، عذاب می­شود».

أمّ المؤمنین عایشه صلی الله علیه وسلم Iمی­گوید که پرسیدم: مگر الله Uنمی­فرماید: ﴿فَسَوۡفَ یُحَاسَبُ حِسَابٗا یَسِیرٗا﴾ [الانشقاق: ۸]؛ «به‌زودی با حسابی آسان، محاسبه می‌شود».

وی در ادامه می­آورد که رسول الله صلی الله علیه وسلم چنین پاسخ دادند: «إنَّمَا ذلکَ العَرْضُ، وَلکِنْ مَنْ نُوقِشَ الْحِسَابَ یَهْلِکْ»[۵]؛ «مراد از آن [حساب آسان در آیۀ قرآن] نشان­دادن [اعمال انسان] است، امّا کسی که در حسابرسی او دقّت و سختگیری شود، هلاک می­گردد».

علاوه بر دلایل فوق، مسلمانان بر ثبوت حساب در روز قیامت، اجماع و توافق دارند.

[۱]– معجم مقاییس اللّغه، ج ۲، ص ۵۹؛ لسان العرب، ج ۱، ص ۳۱۱٫

[۲]– نک: لمعه الإعتقاد، ص ۱۱۷؛ شرح الواسطیّه، هراس، ص ۲۰۹٫

[۳]– شرح العقیده الواسطیّه، صص ۴۱۱- ۴۱۲؛ مجموع الفتاوی، ج ۳، ص ۱۴۶؛ لمعه الإعتقاد، ص ۱۱۷؛ رسائل فی العقیده، ص ۳۰؛ شرح الواسطیّه، هراس، صص ۲۰۸- ۲۰۹٫

[۴]– مسند احمد، ج ۶، ص ۴۸؛ ابن ابی عاصم در السّنّه، شمارۀ حدیث: ۸۸۵؛ آلبانی در تخریج السّنّه، ج ۲، ص ۴۲۹ می­گوید که اسناد این روایت، صحیح است.

[۵]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۱۰۳ و ۴۹۳۹ و ۶۵۳۶ و ۶۵۳۷؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۲۸۷۶٫