حدیث صحیح لذاته:

حدیثی را که راوی عادل و ضابط (از ابتدا تا انتهای سند)، و با سندی متصل و سالم از هرنوع شذوذ^[۱] و علت قادحی روایت کرده باشد، صحیح لذاته گویند.^[۲]

مثال برای صحیح لذاته: این فرموده‌‌ی پیامبر ج: «من یرد الله به خیراً یفقهه فی الدین».^[۳]

یعنی: خداوند به هرکس اراده خیرداشته باشد او را دردین آگاهى میدهد. بخاری ومسلم روایت کرده‌اند.

و صحت یک حدیث با یکی از امورات سه گانه‌‌ی زیر شناخته می‌شود:

اول: هرگاه حدیث در کتابی باشد که التزام شده تا جز احادیث صحیح در آن گردآوری نشود (مصنف آن ملتزم به گردآوری احادیث صحیح باشد) و مصنف آن از جمله کسانی باشد که به قول او در تصحیح حدیث اعتماد می‌شود؛ مانند صحیح بخاری و مسلم.

دوم: هرگاه یکی از امامان و ائمه که به قول وی در مورد تصحیح احادیث اعتماد می‌شود و به تساهل در آن‌ها مشهور نیست، بر صحت حدیث تاکید کرده باشد.[۴]

سوم: به راویان حدیث و تخریج آن‌ها نظر افکنده می‌شود، چنان‌که تمامی شروط صحت حدیث در آن وجود داشت، حکم به صحت حدیث می‌شود.^[۵]

[۱]– شذوذ به معنای تنها ماندن و نادر و غریب شدن است.

[۲]– براساس این تعریف، برای آنکه یک حدیث بعنوان صحیح لذاته شمرده شود، می‌بایست پنج شرط را داشته باشد:

1. ‏سلسله راویان همگی عادل باشند.
2. سلسله‌‌ی راویان همگی دارای قدرت ضبط و حفظ قوی باشند.
3. سند ‏حدیث متصل باشد و هیچگونه انقطاعی نداشه باشد.
4. متن حدیث شاذ نباشد (یعنی مخالف حدیث راوی ثقه‌تر ‏نباشد).
5. حدیث معلول نباشد. و منظور از علت، یعنی هر امر خفی و پنهانی که صحت حدیث را مخدوش می‌کند، ‏هرچند ظاهر حدیث سالم است.‏

چنانچه حدیثی این پنج شرط را داشته باشد، آنگاه بالاترین رتبه‌‌ی حدیث یعنی «صحیح لذاته» را به خود اختصاص می‌دهد در غیر اینصورت با فقدان یک یا چند شرط، رتبه‌‌ی حدیث تنزل خواهد نمود. و اصولا این پنج شرط، معیار و ملاکی برای تشخیص درجه‌‌ی احادیث می‌باشد. در صفحات بعدی بیشتر در مورد صحیح لذاته توضیح داده خواهد شد.

[۳]– روایت بخاری (۷۱) کتاب علم، ۱۳- باب من یرد الله به خیراً یفقهه فی الدین. ومسلم (۱۰۳۷) کتاب زکات، ۳۳- باب نهی از سوال.

[۴]– مثلا امام ابن حجر/ در مورد حدیثی حکم به صحت بدهد.

[۵]– خود احادیث صحیح در یک درجه و قوت نیستند، بلکه بعضی احادیث صحیح از سطح قوت بالاتری نسبت به احادیث صحیح دیگری قرار دارند، و لذا علما احادیث صحیح را بر چند قسمت تقسیم کرده‌اند. امام نووی/ در «التقریب» اقسام آن‌ها را به ترتیب زیر ذکر کرده است:

1. بالاترین نوع احادیث صحیح، احادیثی هستند که مورد اتفاق بخاری و مسلم هستند، که علما آن را (متفق علیه) می‌نامند.‏
2. سپس احادیثی که فقط بخاری روایت کرده است.‏
3. ‏سپس احادیثی را که مسلم روایت کرده است.‏
4. ‏بعد از آن، احادیثی که بر شرط بخاری و مسلم هستند هرچند که آن‌ها خود حدیث را روایت نکرده باشند.‏
5. ‏سپس احادیثی که فقط بر شرط بخاری است.‏
6. ‏سپس احادیثی که فقط بر شرط مسلم است.‏
7. ‏بعد از آن، احادیثی که بقیه‌‌ی ائمه‌‌ی حدیث بعنوان صحیح روایت کرده‌اند. (نگاه کنید به: “التقریب”، ص۶۴).‏

امام سیوطی در شرح قسمت هفتم از کلام نووی گفته: «صحیح‌ترین کسی که احادیث صحیح را (بعد از بخاری و مسلم) تصنیف نمود: ابن خزیمه، سپس ابن حبان و سپس حاکم بود، پس باید گفت: صحیح‌ترین حدیث بعد از مسلم، حدیثی است که مورد اتفاق این سه نفر – یعنی ابن خزیمه و ابن حبان و حاکم – است، سپس حدیثی که فقط ابن خزیمه روایت کرده، و سپس حدیثی که فقط ابن حبان روایت نموده و سپس حدیثی که فقط حاکم روایت کرده، اگر حدیث بر شرط یکی از شیخین (بخاری و مسلم) نباشد». (تدریب الراوی، ص۶۵).