حجیت حدیث آحاد در عقاید و احکام

به عبارت دیگر اینکه: حدیث آحاد مصدر صحیح و درستی برای دریافت عقاید و احکام می باشد (چنانچه صحیح باشد.) خداوند متعال می فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا» کلمه «ما» از الفاظ عام است و عقاید و احکام هر دو را شامل می شود.

اما کسانی که بین دریافت عقاید و احکام از احادیث متواتر و آحاد، تفاوت قائل می شوند، این تفاوت را از کجا آورده اند؟ و دلیل این ادعا چیست که دریافت عقاید از احادیث آحاد جایز نیست؟

بنابراین لازم است ابتدا حدیث متواتر و حدیث آحاد را بشناسیم.

حدیث متواتر[۱] در اصطلاح عبارت است از: حدیثی که در هر طبقه از طبقات سند آن (از صحابه، تابعین و تبع تابعین تا آخر) تعداد زیادی از راویان، آن را روایت کرده باشند چنانکه عقل عادتا حکم می کند (به خاطر تعداد زیاد راویان) تبانی آنها[۲] بر جعل این حدیث محال و غیر ممکن باشد.» مانند حدیث: «وَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّدًا فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ»:[۳] «هرکس از روی عمد بر من دروغ ببندد، پس باید جایگاه خود را در آتش آماده ببیند.» این حدیث را بیش از هفتاد نفر از اصحاب روایت کرده اند.

اما حدیث آحاد[۴] عبارت است از: «حدیثی که شروط تواتر در آن جمع نیست».

 

 

[۱] – تواتر در لغت به معنای تتابع (پی در پی، پشت سر هم) می باشد. خداوند متعال می فرماید: «ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا» (مومنون: ۴۴) یعنی پی در پی و پشت سرهم؛ و گفته می شود: «تتابع المطر» یعنی پی در پی باران بارید. و از جمله احادیث متواتر عبارت است از: ۱- وَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّدًا فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ۲- مسح بر خفین

[۲] – اتفاق آنها؛ چنانکه هریک از آنها از سرزمین و نژاد و دارای مذاهب مختلف باشند و …

[۳] – مسلم: ۴؛ بخاری: ۶۱۹۷

[۴] – حدیث آحاد به سه دسته تقسیم می شود: ۱- حدیث مشهور: حدیثی که در هر طبقه ای از طبقات سند سه یا بیشتر از سه نفر آن را روایت کرده اند و تعداد آنها به حد تواتر نمی رسد. (شرح النخبه: ۱۱/۱۴) از جمله احادیث مشهور این روایت است که می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَقْبِضُ العِلْمَ انْتِزَاعًا یَنْتَزِعُهُ»؛ ۲- حدیث عزیز: حدیثی است که روایات در هر طبقه ی سند کمتر از دو نفر نیستند. (شرح النخبه: ۱۵) و از جمله احادیث عزیز این روایت است که می فرماید: «لاَ یُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ، حَتَّى أَکُونَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ» متفق علیه. ۳- حدیث غریب: حدیثی است که تنها یک نفر آن را روایت کرده است و جز او کسی آن را روایت نکرده است یا اینکه به خاطر زیاده ای در متن یا سند منفرد است. (علوم الحدیث، ابن صلاح: ۲۴۴) و از جمله احادیث غریب این روایت است که: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ» متفق علیه.