جنگ خندق سموره

زمان: ۱۱ شوال ۳۲۷ ه ق –  ۱ آگوست ۹۳۹ م.

عهد امیر عبدالرحمن الناصر (۳۰۰ ه ق- ۳۵۰ ه) یکی از درخشان ترین دوره های تاریخ اندلس است و فرهنگ و تمدن اسلام در آن دوره به اوج شکوفایی خود رسید. و در بسیاری از عرصه ها بویژه در عرصه نظامی بر رقیب دیرینه خود اسپانیای مسیحی برتری یافت. چنانکه مسلمانان پیروزی های بسیاری بر ضد نصارا بدست آوردند. علل این پیروزی ها آن بود که عبدالرحمن الناصر قبل از اینکه دشمنان به قدرت دست یابند و علیه او دست به اقدام بزنند بر آنها یورش می برد. این سیاست الناصر موجب شده بود که نصارا دائما آمادگی رزمی خود را حفظ کنند و در حال آماده باش به سر برند.

وقوع نا آرامی و شورشهایی در ناحیه سر فسطه (سارکوزا) در شمال شرق اندلس مدتی الناصر را به خود مشغول داشت. حاکم آن ناحیه بنام «محمد بن هاشم التجیبی» اعلام استقلال کرد و از تابعیت الناصر خارج شد. الناصر در حدود دو سال سرگرم فرونشاندن این شورش شد. در این مدت پادشاهان مسیحی مناطق مسیحی نشین اسپانیا فرصت را مغتنم شمرده و بایکدیگر پیمان اتحاد بستند. سردسته این اتحادیه صلیبی خطرناک «رامیرو دوم» پادشاه لیون و دشمن قدیمی و سرسخت عبدالرحمن بود. همین رامیرو جنگهای زیادی بر ضد عبدالرحمن راه انداخته بود.

عبدالرحمن بعد از اینکه بر شورشهای داخلی چیره شد، تصمیم گرفت به لیون، مرکز تجمع صلیبیان حمله کند. بدین منظور سپاهی گران به بزرگی یکصد هزار جنگجو فراهم آورد و رهبری آنرا به فرمانده صقلبی (اسلاو) خود بنام «نجده بن حسین صقلبی» واگذار کرد. همین امر بر فرماندهان عرب گران آمد و کینه الناصر را به دل گرفتند. این انتخاب الناصر از آن رو بود که وی از ابتدای حکومتش به استفاده از موالی بخصوص صقلبی ها (اسلاوها) در مناصب عالی کشوری و لشکری روی آورد.

این روی کرد الناصر در مقدم داشتن غیر عربها بر عربها از آن جهت بود که عموم شورشهایی که در اوائل حکومت الناصر بوقوع پیوست به سرکردگی خانواده های برجسته و اشراف عرب اتفاق می افتاد. لذا وی به عربها بی اعتماد شده بود. البته الناصر در این خصوص خیلی زیاده روی کرد و باعث شد که رهبران عرب خیلی از وی رنجیده شوند و کینه او را به دل گیرند. همین عامل نقش محوری در شکست مسلمانان در جنگ خندق سموره داشت.

الناصر با سپاه بزرگ خود به سمت کشور لیون حرکت کرد و با تمام توان آن سرزمین را درنوردید و به سمت پایتخت آن شهر سموره، یورش برد و آن شهری بود که هفت دیوار بلندو خندق های عریض  پرآب آنرا احاطه کرده بود. مسلمانان دو دیوار را تصرف کردند که در نتیجه مدافعان شهر مجبور شدند به داخل شهر عقب نشینی کنند. مسلمانان کوشیدند که دیوار سوم را تصرف کنند که در این هنگام صلیبی ها در یک صف واحد و یکباره به تاریخ ۱۱ شوال سال ۳۲۷ ه ق بر مسلمانان هجوم آوردند. در این موقعیت بعضی از فرماندهان عرب مرتکب خیانتی بزرگ شدند از این قرار که در جنگ سستی نشان دادند و بعد هم از صحنه پیکار فرار کردند. به دنبال این حادثه در کنار خندق سوم، شدت جنگ به اوج خود رسید و بسیاری از مسلمانان هنگامی که قصد عقب نشینی داشتند در خندق سقوط کردند. نجده صقلبی فرمانده مسلمانان کشته شد و فرماندهان بزرگ سپاه مسلمانان به اسارت در آمدند. حدود چهل هزار مسلمان به شهادت رسیدند. مسلمانان هرگز در برابر مسیحیان اسپانیا این چنین شکست نخورده بودند. علت اصلی این شکست، خیانت بعضی از فرماندهان عرب و فرار آنها از صحنه جنگ بود. قابل ذکر است که الناصر حدود سیصد نفر از سواره نظامی را که از جنگ فرار کرده بودند، دستگیر و به جرم خیانتی که کرده بودند اعدام کرد.

مترجم: ابویحیی