جایگاه زبان و ادبیات عرب، برای فهم قرآن (۱)

در بحث‌های گذشته، برایمان روشن شد که هیچ کس نمی­تواند فقط به وسیله‌ی یاد‌گرفتن زبان و لغت عربی به فهم صحیح و درستی از قرآن دست یابد و همواره، نیازمند احادیث صحیح و سنت رسول الله  صلی الله علیه وسلم می‌باشد، زیرا یاران و همراهان پیامبر  صلی الله علیه وسلم نسبت به زبان، ادبیات، لغات و بلاغت عرب، آشنایی کامل و وافری داشتند و هیچ کس به پای آن‌ها نمی‌رسید، ولی در عین حال در فهم قرآن مثل آن مواردی که در باب احتیاج به سنت برای فهم قرآن دچار اشتباه و تردید می‌شدند، زیرا آن‌ها تنها به زبان و لغات عرب برای فهم قرآن تکیه کرده بودند، ولی بعدا که از سنت و روش پیامبر صلی الله علیه وسلم پیروی کردند، به فهم درستی از قرآن رسیدند، پس تا زمانی‌که مسلمانان نسبت به قرآن و سنت رسول الله  صلی الله علیه وسلم آگاه‌تر و داناتر باشند، در فهم قرآن، دارای جهت‌گیری صحیح‌تر ومطلوب‌تری خواهند بود و از افتادن، در وادی ضلالت و گمراهی مصون می‌مانند. البته ما نمی‌گوییم برای تفسیر و فهم قرآن نیازی به زبان و لغت عربی نیست، زیرا قرآن به زبان عربی نازل شده است، منظور ما این است که برای تفسیر قرآن یک سلسله مراتبی وجود دارد که باید آن را مراعات کنیم، تا دچار گمراهی نشویم و به تفسیر درست و واضحی از قرآن برسیم.^[۱]

در اینجا لازم است که به گمراهی بعضی از مستشرقان اشاره‌ای داشته باشیم از گذشته تا به حال، همواره مخالفت شدیدی در فهم قرآن با علمای سلف ما داشته‌اند و در مسایل فقهی هم اختلافات بسیار زیادی را با علمای صدر اسلام به وجود آورده‌اند و آن هم به علت دور بودن آن‌ها از سنت نبوی و احادیث رسول الله  صلی الله علیه وسلم و غوطه‌ور شدن در میزان عقلی و هوی و هوس‌شان بوده است، آن‌ها همواره برای تفسیر و فهم قرآن، دنباله‌رو عقل، زبان و لغات عرب بوده‌اند و در تفسیر آیات متشابه خصوصا در مورد اسما و صفات خدا، دچار اشتباهات بزرگی شده‌اند و برای تفسیر و فهم قرآن نیم نگاهی به احادیث رسول الله نداشته‌اند، هیچ‌گاه خود را مقید به پیروی از موازین صحابه رسول الله صلی الله علیه وسلم نمی‌بینند، صحابه‌ای که تنها آیات قرآن را به ما نرسانده‌اند بلکه آن‌ها همراه قرآن، فهم آیات قرآن را نیز برای ما آورده‌اند و آن‌ها کسانی نبودند که فورا قرآن را یاد بگیرند و آن را برای نسل‌های بعدی بفرستند، بلکه آن‌ها در اثر همنشینی چندین ساله با پیامبر و پرسیدن هر آنچه که ندانستند به مغز و درون وجودی قرآن رسیدند و همراه قرآن معنی و مفهوم آیات و کلمات آن را برای نسل‌های بعدی به ارمغان آوردند، و هر کس از راه و روش آن‌ها پیروی نکند معلوم می‌شود که به رأی و نظر خود، قرآن را تفسیر کرده است و هر کسی چنین کاری کند، سخت در اشتباه است، ولی در عوض هر کسی که برای تفسیر قرآن به سنت رسول الله مراجعه کند از افتادن در اشتباه و خطا مصون می‌ماند.

[۱]– برای اینکه بتوانیم آیات قرآن را درست تفسیر کنیم باید به چند مرحله توجه داشته باشیم:

الف) تفسیر قرآن با قرآن.

ب) تفسیر قرآن با حدیث.

ج) تفسیر قرآن با اقوال صحابه.

د) تفسیر قرآن با اقوال تابعین.

هـ) تفسیر قرآن با زبان و لغت عربی.

و) تفسیر قرآن با شأن نزول.

ی) تفسیر قرآن با دیگر قرائات وارده.