وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
تعریف آن:
- از نظر لغت: الربوبیه مصدر فعل ربب است و الرب از آن است پس ربوبیت صفت الله است و از اسم الرب گرفته شده و رب در کلام عرب بر معناهایی اطلاق می‌شود: از آن جمله به معنی مالک و سرور اطاعت شده و اصلاح گر می‌باشد.
- اما در اصطلاح توحید ربوبیت یعنی یکی دانستن الله در افعالش می‌باشد. که از آن جمله خلق کردن، روزی دادن، فرمانروایی کردن، انعام دادن، مالک بودن، به تصویر کشیدن، بخشیدن و منع کردن، نفع و ضرر رساندن، زنده گردانیدن و میراندن، و تدبیر محکم و تغییر ناپذیر، قضا و قدر و چیزهای دیگر از افعالش که در آن برای او شریکی نیست، می‌باشد. از این رو بر بنده واجب است که به تمام آن‌ها ایمان داشته باشد.
أ. از کتاب: الله تعالی می‌فرماید: ﴿خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَیۡرِ عَمَدٖ تَرَوۡنَهَاۖ وَأَلۡقَىٰ فِی ٱلۡأَرۡضِ رَوَٰسِیَ أَن تَمِیدَ بِکُمۡ وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَآبَّهٖۚ وَأَنزَلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجٖ کَرِیمٍ * هَٰذَا خَلۡقُ ٱللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ ٱلَّذِینَ مِن دُونِهِۦۚ بَلِ ٱلظَّٰلِمُونَ فِی ضَلَٰلٖ مُّبِینٖ ١١﴾ [لقمان: ۱۰-۱۱]. «آسمان‌ها را بدون هیچ ستونی که آن را ببینید خلق کرد و در زمین کوه‌های استوار بیفکند تا [مبادا زمین] شما را بجنباند و در آن از هرگونه جنبنده‌ای پراکنده گردانید، و از آسمان آبی فرو فرستادیم و از هر نوع نیکو در آن رویاندیم. این خلق خداوند است.
به من نشان دهید کسانی که غیر از اویند چه آفریده‌اند؟ بلکه ستمگران در گمراهی آشکاری هستند» و می‌فرماید: ﴿أَمۡ خُلِقُواْ مِنۡ غَیۡرِ شَیۡءٍ أَمۡ هُمُ ٱلۡخَٰلِقُونَ ٣۵﴾ [الطور: ۳۵]. «آیا از هیچ خلق شدند یا خودشان، خالق خود هستند».
ب. از سنت: امام احمد و ابوداود از حدیث عبدالله بن شخیرت بصورت مرفوع روایت می‌کنند که «السید الله تبارک وتعالی..» «مالک، الله تبارک و تعالی است…»و از ترمذی و دیگران از پیامبر ج ثابت است که در وصیتش به ابن عباسب می‌فرماید: «وَاعْلَمْ أَنَّ الأُمَّهَ لَو اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ یَنْفَعُوکَ بِشَیْءٍ لَمْ یَنْفَعُوکَ إِلاَّ بِشَیْءٍ قَدْ کَتَبَهُ اللهُ لَکَ، وَإِنْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یَضُرُّوکَ بِشَیْءٍ لَمْ یَضُرُّوکَ إِلاَّ بِشَیْءٍ قَدْ کَتَبَهُ اللهُ عَلَیْکَ، رُفِعَتِ الأَقْلاَمُ وَجَفَّتِ الصُّحُفُ»[۱] «بدان اگر تمام مردم جمع شوند تا به وسیله چیزی به تو نفعی برسانند نمی‌توانند مگر اینکه خداوند برای تو نوشته باشد، و اگر جمع شوند تا به وسیله چیزی به تو ضرر برسانند نمی‌توانند مگر اینکه خداوند بر تو آن را نوشته باشد. قلم‌ها برداشته شده و مصحف‌ها خشک شده‌اند».
ج. دلیل عقلی: عقل به وسیله دوراندیشی و تفکر در آیات و نشانه‌های پروردگار بر وجود الله تعالی و تنها بودن او در ربوبیت و کمال قدرتش بر مخلوقات و مسلط شدن بر آن‌ها دست می‌یابد. دوراندیشی در آیات و نشانه‌های متنوع، منجر به قبول ربوبیت پروردگار می‌شود که مشهورترین آن‌ها دو راه است:
راه اول: دوراندیشی در آیات و نشانه‌های پروردگار در خلقت وجود انسان که با نام دلایل انفس شناخته می‌شود. وجود انسان نشانه‌ای از نشانه‌های عظیم پروردگار است که بر تنها بودن الله تعالی در ربوبیت که شریکی برای او نیست دلالت دارد همانگونه که الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَفِیٓ أَنفُسِکُمۡۚ أَفَلَا تُبۡصِرُونَ ٢١﴾ [الذاریات: ۲۱]. «و در نفس‌های شما[نشانه است] آیا نمی‌نگرید؟» و می‌فرماید: ﴿وَنَفۡسٖ وَمَا سَوَّىٰهَا ٧﴾ [الشمس: ۷]. «و سوگند به نفس و آنکه آن را درست کرد». و برای این اگر انسان درست در وجود خود و آنچه در آن از چیزهای شگفت انگیز که خداوند درست کرده است، بنگرد، به این نتیجه می‌رسد که برای او پروردگاری که خالق، حکیم و خبیر است، وجود دارد. وقتی انسان نمی‌تواند نطفه را خلق کند آیا می‌تواند آن را به خون بسته یا خون بسته را به گوشت یا گوشت را به استخوان تبدیل کند یا بر روی استخوان پوست بیاندازد؟
راه دوم: دوراندیشی در نشانه‌های خداوند در خلقت جهان هستی که به دلایل آفاق شناخته می‌شود. و این همچنین نشانه‌ای از نشانه‌های عظیم پروردگار است که بر ربوبیتش تأکید دارد. الله تعالی می‌فرماید: ﴿سَنُرِیهِمۡ ءَایَٰتِنَا فِی ٱلۡأٓفَاقِ وَفِیٓ أَنفُسِهِمۡ حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَهُمۡ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّۗ أَوَ لَمۡ یَکۡفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُۥ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ شَهِیدٌ ۵٣﴾ [فصلت: ۵۳]. «به زودی نشانه‌های خود را در جهان هستی و وجودشان به آن‌ها می‌نمایانیم تا برایشان روشن گردد که او خود حق است. آیا کافی نیست که پروردگار تو بر هرچیزی شاهد است؟»
با تأمل و اندیشه کردن در جهان هستی و آنچه در این جهان از آنچه بر آسمان از ستارگان، خورشید و ماه و بر زمین از کوه‌ها، درختان، دریاها و رودها است و آنچه از شب و روز که آن را در برمی گیرد و اینکه تمام این جهان با این نظام دقیق در حرکت است دلالت دارد بر اینکه این جهان خالقی دارد؛ بوجود آورنده‌ای تدبیر کننده کار و بار آن است. هر زمان که انسان عاقل در این مخلوقات می‌اندیشد و بصورت عمقی در شگفتی‌های آفرینش به تفکر می‌پردازد برایش روشن می‌شود که آن برای حق و به حق خلق شده است و این‌ها صفحاتی از آیات پروردگارند. و برهان و دلایل بر تمام آنچه به وسیله آن خداوند از خودش خبر داده بر وحدانیت او دلالت دارد.
در آثار آمده که دسته‌ای خواستند با امام ابوحنیفه در مورد بیان توحید ربوبیت بحث کنند. امام ابوحنیفه/ به آن‌ها فرمود: «أخبرونی قبل أن نتکلم فی هذه المسأله عن سفینه فی دجله تذهب فتمتلئ من الطعام وغیره بنفسها وتعود بنفسها، فترسو بنفسها وترجع، کل ذلک من غیر أن یدیرها أحد؟» فقالوا: «هذا محال لا یمکن أبدا. فقال لهم: إذا کان هذا محالا فی سفینه فکیف فی هذا العالم کله علوه وسفله؟» «قبل از اینکه در باره این مسئله صحبت کنیم از کشتی که در دجله روان است و خود به خود پر از طعام و چیزهای دیگر می‌شود و خود به خود خالی می‌گردد. خود به خود لنگر می‌اندازد و دوباره آن را جمع می‌کند و تمام آن بدون اینکه کسی در آن دخالت داشته باشد روی می‌دهد، خبر دهید؟ گفتند: این محال است و هرگز ممکن نیست. پس به ایشان گفت: هنگامی که این در مورد کشتی ای محال باشد پس چگونه در مورد این جهان هستی با این آسمان و زمین درست می‌باشد؟» پس آنان را آگاه گردانید که این نظم عالم و دقت و توجه در درست کردن و بدون عیب و نقص خلقتش دلیلی بر وحدانیت خالق آن است.
[۱] سنن الترمذی (۲۵۱۶)، ومسند أحمد (۱ / ۳۰۷)، وقد حسن الحدیث الترمذی وصححه، وصححه الحاکم.