تناقض در آیات مربوط به توبه!

جناب آقای دکتر که به گمان خود تضاد آشکار! و تناقض صریحی یافته است، می‌گوید: «گذشته از چند آیه فوق، در خصوص توبه، قرآن آیات و احکام متضادی دارد. آیه ۱۸ نساء می‌گوید: کسی که در تمام عمر مشغول ارتکاب معاصی و اعمال زشت بوده، اگر در لحظات واپسین حیات توبه کند، توبه‌اش پذیرفته نمی‌شود… جالب این‌جاست که وقتی به سوره اسراء آیه ۲۵ و سوره توبه آیه ۱۰۴ و آیه ۱۱۰ سوره نساء می‌رسیم، با صراحتی باور نکردنی الله می‌گوید: الله توبه بندگانش را پذیرفته و صدقه آن‌ها را قبول می‌کند…»(۱)
می‌گویم: هیچ تناقضی بین آیات مذکور وجود ندارد، بلکه آیات قرآن هم‌دیگر را تفسیر می‌کنند و آقای روزبهانی چیزی از فن تفسیر نمی‌داند. الله متعال به بندگانش فرصت داده است تا زمانی‌که در قید حیات هستند، به سوی او بازگردند و از گناهان و بدی‌ها دستان خود را پاکیزه سازند. اما آن‌گاه که زمان وفات شخصی برسد و حجاب دنیوی از چشمانش برداشته شود، دیگر توبه کردن او ارزشی ندارد، چرا که در این حالت شخص از عاقبت بد خود باخبر شده است و راهی جز اظهار توبه ندارد، و آشکار است که اعمال زمانی دارای ارزش خواهند بود که اختیاری باشند. بنابراین در حالت کلی توبه بندگان إن شاء الله قابل قبول است، مگر در زمانی که استثناء شده است: «وَلَیْسَتِ التَّوْبَهُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا»(۲) یعنی: «توبه کسانی پذیرفته نیست که مرتکب گناهان می گردند (و به دنبال انجام آنها مبادرت به توبه نمی نمایند و بر کرده خویش پشیمان نمی گردند) تا آن گاه که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد و می‌گوید: هم اینک توبه می‌کنم. همچنین توبه کسانی پذیرفته نیست که بر کفر می‌میرند. هم برای اینان و هم آنان عذاب دردناکی را آماده کرده‌ایم.»
امام قرطبی رحمه الله می‌فرماید: «خداوند در حکم توبه‌کنندگان قرار گرفتن کسی که مرگش فرا رسیده و در حالت یأس قرار دارد را نفی کرده است، چنان‌که فرعون در آب گرفتار شد و آن‌چه که از ایمان ظاهر کرد، او را نفعی نرساند. زیرا توبه در آن وقت نفعی نمی‌دهد، چرا که حال زوال تکلیف است.»(۳)
علامه ابن عاشور رحمه الله نیز در این رابطه می‌فرماید: «این نفی توبه‌ای است که هنگام ناامیدی از زندگی باشد، زیرا هدف اصلاح شدن فرد در این دنیا با استقامت شرعی است، درحالی‌که وقتی فرد از زنده ماندنش ناامید گردد، فائده‌ی توبه از بین می‌رود.»(۴)
همچنین حدیث صحیحی از رسول خدا صلی الله علیه وسلم وارد شده است که این معنا را تأیید می‌کند و دلیلش را برای ما آشکار می‌سازد: «لا تقوم الساعه حتى تطلع الشمس من مغربها، فإذا رآها الناس آمن من علیها، فذاک حین: لا ینفع نفسا إیمانها لم تکن آمنت من قبل.»(۵)    یعنی: «قیامت برپا نمی‌شود تا آن‌که خورشید از مغرب طلوع کند. پس زمانی که مردم آن را ببینند، ایمان خواهند آورد. در این هنگام ایمان کسی که قبلاً ایمان نیاورده باشد، پذیرفته نمی‌شود.»
بنابراین در آیات مذکور هیچ تضاد و تناقضی نیست، بلکه همگی قابل جمع هستند و هم‌دیگر را تفسیر می‌کنند، والله المستعان.
———————————-
۱. قرآن کلام محمد، ص ۶۶
۲. النساء، آیه ۱۸
۳. تفسیر القرطبی، ج ۵، ص ۹۳
۴. التحریر والتنویر، ج ۴، ص ۲۸۱
۵. صحیح البخاری، ج ۶، ص ۵۸