تقلید از دیدگاه ائمه (۱)

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُم}.

(۳۳) (سوره محمد) .

ترجمه : ای کسانی که ایمان آورده اید از الله اطاعت نمایید و از رسول الله پیروی نمایید (وبا مخالفت با دستورات الله و رسول) اعمالتان را باطل نکنید.

تقلید از دیدگاه ائمه اربعه رضی الله عنهم

تقلید در لغت به معنای گردنبندی را به دور گردن انداختن می آید ولی در اصطلاح علماء برای آن تعریفات متعددی بیان نمودند که همه ی آنها از نظر مفهوم و معنی یکی اند ما در اینجا بعضی از تعریفات اصطلاحی که بعضی از علماء برای تقلید بیان نموده اند را بیان می نمائیم:

وهوقبول قول الغیر من غیر حجه تقلید یعنی سخن کسی را بی دلیل پذیرفتند .

هو قبول قول من لیس قوله حجه من غیر معرفه دلیله = تقلید یعنی سخن کسی که گفته او حجّت نیست بدون شناخت دلیل وی آن را پذیرفتن .

أَخْذُ مَذْهَبِ الْغَیْرِ بِلَا مَعْرِفَهِ دَلِیلِهِ تقلید یعنی مذهب دیگری را بدون شناخت دلیلش پذیرفتن.
از تمام این تعریفاتی که علماء برای تقلید ذکر نموده اند معلوم می گردد که در تقلید دوچیز زیر یافت می شود:

حرف و سخن کسی را پذیرفتن که سخنش دلیل و حجت نیست، لذا به کتاب الله و سنت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم عمل نمودن تقلید نیست زیرا این دو خودشان حجت اند بلکه در اصطلاح علماء به این اتباع می گویند.

بی دلیل حرف کسی را پذیرفتن یعنی اگر کسی با دلیل و تحقیق حرف کسی را پذیرفت به آن تقلید گفته نمی شود بلکه به این نیز اتباع گفته می شود.

تا با اینجا معلوم شد که تقلید یعنی حرف کسی که حجت و دلیل نیست بدون آگاهی از دلیل پذیرفتن و اتباع یعنی به قرآن وسنت صحیح رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم عمل نمودن و یا حرف کسی را با دلیل و تحقیق پذیرفتن .

حالا بیاییم و ببینیم که ائمه اربعه رضی الله عنهم در باره تقلید چه می فرمایند:

تقلید از دیدگاه امام ابوحنیفه رضی الله عنه امام ابوحنیفه رحمه الله در باره تقلید چنین فرموده اند:
إذا صح الحدیث فهو مذهبی هرگاه حدیثی صحتش به ثبوت رسید آن مذهب من است.

لا یحل لأحد أن یأخذ بقولنا ما لم یعلم من أین أخذناه = برای هیچ کس جائز نیست که گفته ما را بگیرد تا اینکه نداند که ما آن را از کجا گرفته ایم .

ودر روایتی دیگر از ایشان آمده: حرام على من لم یعرف دلیلی أن یفتی بکلامی حرام است بر کسی که دلیل مرا نداند به گفته من فتوا دهد .

ودر روایت دیگری اضافه تر آمده : فإننا بشر نقول القول الیوم ونرجع عنه غدا همانا ما انسانیم امروز حرفی می زنیم و فردا از آن رجوع می کنیم وباز می گردیم

ودرروایتی دیگرازایشان نقل شده : ویحک یا یعقوب ( هو أبو یوسف ) لا تکتب کل ما تسمع منی فإنی قد أرى الرأی الیوم وأترکه غدا وأرى الرأی غدا وأترکه بعد غد وای بر توای (ابویوسف) یعقوب هر آنچه از من می شنوئی آن را ننویس زیرا من امروز نظریه ای دارم که فردا آن را ترک می کنم و فردا نظری خواهم داشت که پس فردا آن را رها خواهم نمود.

و نیز فرمودند: إذا قلت قولا یخالف کتاب الله تعالى وخبر الرسول صلى الله علیه وسلم فاترکوا قولی هرگاه من سخنی گفتم که با کتاب الله (قرآن) و احادیث رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم مخالف بود؛ سخن مرا ترک کنید.

(منبع این گفتار مقدمه صفه الصلاه استاد آلبانی رحمه الله بحواله از ابن عابدین در ” حاشیته على البحر الرائق ۱ / ۶۳ و ۶ / ۲۹۳ وفلانی در الإیقاظ ص ۵۰ می باشد).

دیدگاه امام مالک رضی الله عنه در باره تقلید امام مالک رحمه الله در باره تقلید چنین فرموده اند:

إنما أنا بشر أخطئ وأصیب فانظروا فی رأیی فکل ما وافق الکتاب والسنه فخذوه وکل ما لم یوافق الکتاب والسنه فاترکوه همانا من بشرم خطا می کنم و درست نیز می گویم به نظریات من نگاه کنید هر آنچه با کتاب الله وسنت برابری داشت آن را بگیرید و هر آنچه که با کتاب الله وسنت برابری نداشت آن را ترک کنید.

لیس أحد بعد النبی صلى الله علیه وسلم إلا ویؤخذ من قوله ویترک إلا النبی صلى الله علیه وسلم بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بجز شخص رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم کس دیگری وجود ندارد مگر اینکه بعضی از گفتارش گرفته و بعضی نیز رد می شود.