تقسیم علم به مفید و غیر مفید

رسول خدا فرمودند: «إِذَا مَاتَ الإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ مِنْ ثَلاَثٍ: صَدَقَهٌ جَارِیَهٌ، وَعِلْمٌ یُنْتَفَعُ بِهِ، وَوَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ»:[۱] «چون انسان بمیرد، عمل وی قطع می شود جز در سه مورد، صدقه ی جاریه که پرداخت کرده است، علمی که (پس از وی دیگران) از آن بهره مند شوند، فرزند صالحی که برای او دعا می کند».

و رسول خدا فرمودند: «اللَّهُمَّ انْفَعْنِی بِمَا عَلَّمْتَنِی، وَعَلِّمْنِی مَا یَنْفَعُنِی، وَزِدْنِی عِلْمًا»:[۲] «پروردگارا در آنچه به من آموختی بهره مندم گردان و به من چیزی را بیاموز که برایم سودمند باشد و بر علم من بیافزا».

و فرمودند: «اللهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ، وَمِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ، وَمِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ، وَمِنْ دَعْوَهٍ لَا یُسْتَجَابُ لَهَا»:[۳] «پروردگارا به تو پناه می برم از علمی که سودمند نباشد و از قلبی که خاشع نباشد و از نفسی که سیر نمی شود و از دعایی که اجابت نمی شود».

ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «علم آن است که دلیلی بر آن اقامه شود و آنچه از آن مفید است که رسول الله  صلی الله علیه و سلم با آن آمده است».[۴]

و همچنین می گوید: «خیر و سعادت و کمال و صلاح منحصر در دو امر است: علم مفید و عمل صالح؛ و خداوند محمد را با بهترین آن مبحوث نمود و آن هدایت و دین حق می باشد».[۵]

علم مفید آن است که موافق با حق باشد وحق همان است که نصوص کتاب و سنت و اجماع سلف بر آن دلالت می کند.

خداوند متعال می فرماید: «اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ» (اعراف: ۳) «آنچه از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده، پیروی کنید و از اولیاء (و معبود‌های) دیگر جز او، پیروی نکنید، چه اندک پند می‌‌پذیرید».

و در مورد رسولش می فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (حشر: ۷) «چیزهایی را که پیامبر برای شما (از احکام الهی) آورده است اجرا کنید و از چیزهایی که شما را از آن بازداشته است، دست بکشید. از الله بترسید که خداوند عقوبت سختی دارد».

 

 

[۱] – مسند احمد: ۸۴۸۹؛ مسلم: ۳۰۸۴ و …

[۲] – ترمذی: ۳۵۲۳؛ ابن ماجه: ۲۴۷- ۳۸۲۳؛ و آلبانی در السلسله الصحیحه: ۳۱۵۳ آن را صحیح دانسته است.

[۳] – مسند احمد: ۱۳۵۱۲؛ مسلم: ۲۷۲۲

[۴] – مجموع الفتاوی: ۱۳/۱۳۶

[۵] – همان: ۱۹/ ۱۶۹