تقسیم امت اسلامی به گروه‌های متعدد؛ که جز یکی، همگان درآتش‌اند:

 

برخی مردم جز تفرقه، اختلاف و جدایی، خواهان چیز دیگری نیستند؛ مگر اندکی که الله به آنان رحم کند. لذا در کارشان با یکدیگر تنازع و اختلاف کرده و دسته دسته و گروه گروه شدند، و قرآن کریم را بخش بخش کردند، با استناد به بخشی از آیات بخشی دیگر را باطل دانستند و به دلیل سرکشی و تجاوز بعد از این که دانش و آگاهی به آنان اهداء شد، نسبت به حق دچار اختلاف و چند دستگی شدند. به پیامد این عمل، سخن الله در موردشان را محقق نمود که:

﴿وَلَوۡ شَآءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ ٱلنَّاسَ أُمَّهٗ وَٰحِدَهٗۖ وَلَا یَزَالُونَ مُخۡتَلِفِینَ١١٨ إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّکَۚ وَلِذَٰلِکَ خَلَقَهُمۡ﴾ [هود: ۱۱۸-۱۱۹].

یعنی: «اگر پروردگارت می‌خواست یقیناً تمام مردم را امت واحدی قرار می‌داد؛ (ولی) همواره در اختلاف اند * مگر کسانی که پروردگارت به آنان رحم کرده و به همین سبب آنان را آفریده است».

هم‌چنین فرمایش رسول صلی الله علیه وسلمکه: « أَلَا إِنَّ مَنْ قَبْلَکُمْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ افْتَرَقُوا عَلَى ثِنْتَیْنِ وَسَبْعِینَ مِلَّهً، وَإِنَّ هَذِهِ الْمِلَّهَ سَتَفْتَرِقُ عَلَى ثَلَاثٍ وَسَبْعِینَ: ثِنْتَانِ وَسَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَوَاحِدَهٌ فِی الْجَنَّهِ، وَهِیَ الْجَمَاعَهُ »: «اهل کتاب در دینشان به هفتاد و دو گروه تقسیم شدند و به زودی این امت به هفتادو سه گروه (اهل بدعت یا هوی پرستان) تقسیم خواهد شد. همگی در آتش‌اند جز یکی؛ آن‌هم جماعت»؛^[۱] و در روایتی آمده است: «قَالُوا: وَمَنْ هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «مَا أَنَا عَلَیْهِ وَأَصْحَابِی»: «گفتند: آن گروه کدام است ای رسول الله؟ فرمود: آنان که بر اعتقاد و من یاران من هستند»^[۲].

قتاده گفته است: «مستحقین رحمت الهی، اهل جماعت هستند. هر چند خانه و کاشانه یا جسم‌هاشان از یکدیگر جدا باشد؛ و گناهکاران، جدایی‌خواهان هستند؛ هر چند که دیار و جسم‌هاشان در جوار هم باشد»^[۳].

و این‌گونه طولی نکشید که مردم از هدایتِ آفریدگارشان ـ و سنت نبیّشان صلی الله علیه وسلم فاصله گرفتند، خواهشات نفسانی، آنان را به بی‌راه وا داشت و اختلافات، ایشان را جذب کرد؛ برداشتِ اشخاص، انحرافِ فلاسفه و یاوه‌سرایی‌های متکلمین را بر الله ﻷ و رسول صلی الله علیه وسلممقدّم نمودند، خود منحرف گشته و دیگران را از راه الله و راه راست به بی‌راهه کشاندند؛ شیطان هم وضعیتِ دینی‌شان را بر آنان پوشاند. چه راست فرمود الله تعالی:

﴿قُلۡ هَلۡ نُنَبِّئُکُم بِٱلۡأَخۡسَرِینَ أَعۡمَٰلًا١٠٣ ٱلَّذِینَ ضَلَّ سَعۡیُهُمۡ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَهُمۡ یَحۡسَبُونَ أَنَّهُمۡ یُحۡسِنُونَ صُنۡعًا١٠۴﴾ [الکهف: ۱۰۳-۱۰۴]

یعنی: «بگو: آیا شما را به زیانکارترین مردم از جهت عمل آگاه کنم؟ * [آنان] کسانی هستند که کوششان در زندگی دنیا به هدر رفته در حالی که خود می‌پندارند، خوب عمل می‌کنند».

ابن کثیر گفته است: این آیه چنان‌که یهود و نصاری را در بر می‌گیرد، شامل خوارج هم می‌شود. البته نه به این معنا که فقط خاص این گروه‌هاست، بلکه عام است و هر کس که الله ﻷ را به روشی که می‌پندارد درست است و عملش پذیرفته می‌شود، عبادت کند، حال آن‌که کسی را که به خطا رفته و عملش مردود است هم، در بر خواهد گرفت^[۴].

و راست گفت رسول الله صلی الله علیه وسلمکه فرمود: «لَتَتْبَعُنَّ سَنَنَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ، شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ حَتَّى لَوْ دَخَلُوا جُحْرَ ضَبٍّ تَبِعْتُمُوهُمْ قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى قَالَ: فَمَنْ ؟»: «به یقین رفتار آنان که پیش از شما بوده‌اند را وجب به وجب و ذراع به ذراع^[۵] پیروی می‌کنید؛ حتی اگر به سوراخ سوسماری رفته باشند، دنبالشان می‌روید. گفتیم: ای رسول الله، منظورتان یهود و نصاری است؟ فرمودند: پس کی؟»^[۶].

[۱]– ابوداود. شیخ آلبانی این روایت را در تعلیقی که بر شرح الحاویه ص ۵۷۸ زده است، صحیح می‌داند.

[۲]– ترمذی (۲۶۴۱).آلبانی می‌گوید حسن است: المشکاه (۱۷۱ / التحقیق الثانی)، الصحیحه (۱۳۴۸)

[۳]– مختصر ابن کثیر ج۲ ص۲۳۶.

[۴]– مختصر ابن کثیر ج۲ ص۴۳۸.

[۵]– برابر با نیم متر است. مترجم.

[۶]– بخاری.