تقدیم مفعول و التفات از غایب به مخاطب

در این آیه پروردگار مفعول «ایاک» را مقدم ذکر کرده و به خاطر اهمیت و حصر آن را تکرار فرموده است و معنای آیه می شود: هرگز جز تو را عبادت نخواهیم کرد، و فقط به تو توکل می کنیم و کمال اطاعت و دین همین است و تمام دین به همین دو معنا بر می گردد…

و همانطور که یکی از بزرگان سلف گفته است: سوره فاتحه چکیده اسرار قرآن است وچکیده ى اسرار فاتحه {َإِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ} است…

با (ایاک نعبد) از شرک اعلان بیزاری می شود و با (ایاک نستعین) از تغییر وکمک خواستن  و نقش داشتن غیر الله در سرنوشت انسان اعلان بیزاری می شود و همه چیز را به الله می سپارد و این مفاهیم در آیات متعدد قرآن تکرار و گوشزد شده است، پروردگار متعال می فرماید:

فاعْبُدْهُ وَتَوَکَّلْ عَلَیْهِ وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (۱۲۳)

(فقط او را عبادت کن و بر او توکل نما و پروردگارت از آنچه انجام می دهید، غافل نیست) «هود/۱۲۳»

و می فرماید: {قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آَمَنَّا بِهِ وَعَلَیْهِ تَوَکَّلْنَا}

(بگو او پروردگار رحمان است، ما به او ایمان آوردیم و توکل کرده ایم). «ملک/۲۹»

و می فرماید: {رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا (۹)

(همان پروردگار شرق و غرب است که معبود برحقی جز او نیست. پس او را وکیل و نگهبان بدان). «مزمل/۹»

و نیز آیه ى {َإِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ} (تنها تو را عبادت می کنیم و تنها از تو یاری می خواهیم): و در این آیه سخن از صیغه غایب بوسیله ى کاف خطاب به مخاطب تغییر کرده است…

چون بعد از آن که پروردگار را ستایش کرده است، چنان تصور می شود که به الله نزدیک شده و در برابر او تعالی قرار گرفته است، بنابراین می گوید: {َإِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ}