تفسیر سورۀ العصر

والعصر «سوگند به زمان».

درباره العصر دو قول مشهور وجود دارد:

۱ العصر به معنای زمان است، و این قول را امام بخاری رحمه الله در کتاب صحیح خود (صحیح بخاری) از فَرّاء (ابوزکریا، یحیى بن زیاد بن عبد الله بن منظور اسدی…) نقل نموده و نیز قول جمهور مفسرین می‌باشد.

۲ العصر، عصر روز است و این قول از ابن عباس رضی الله عنه نقل شده است و حسن و قتاده رحمهما الله نیز به این نظر هستند.

 اما ابن جریر رحمه الله می‌گوید:

 این آیه شامل هردو قول می‌شود زیرا لفظ العصر بر هردو معنا به صورت صحیح اطلاق می‌شود و دلیلی برای تخصیص یکی از آن دو وجود ندارد، و هر قول مناسبت خاص خود را دارد.

الله متعال به هر مخلوق خود که بخواهد، سوگند یاد می‌کند. و سوگند به چیزی دلالت به عظمت و شرف آن چیز دارد. اما برای مخلوق جایز نیست که جز به نام الله، سوگند یاد کند.

قول الله متعال ﴿إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَفِی خُسۡرٍ٢﴾ «که انسان در زیانکاری است». جواب آن قسم ﴿وَٱلۡعَصۡرِ١﴾ است، ﴿ٱلۡإِنسَٰنَ﴾ اسم جنس است که برای تمام انسان‌ها استفاده می‌شود.
﴿لَفِی خُسۡرٍ﴾ «که انسان در زیانکاری و خسران است» به گونه‌ای که در آن غرق بوده و خسران اطراف او را احاطه کرده است.

بزرگ‌ترین خسران و زیان آن است که انسان، خود و اهل خود را در روز آخرت از دست بدهد. علاوه بر آن جایگاهش را در بهشت از دست بدهد. الله متعال می‌فرماید:

 ﴿قُلِ ٱللَّهَ أَعۡبُدُ مُخۡلِصٗا لَّهُۥ دِینِی١۴ فَٱعۡبُدُواْ مَا شِئۡتُم مِّن دُونِهِۦۗ قُلۡ إِنَّ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ وَأَهۡلِیهِمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَهِۗ أَلَا ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡخُسۡرَانُ ٱلۡمُبِینُ١۵﴾ [الزمر: ۱۴-۱۵].

 «(ای پیامبر) بگو: «من الله را عبادت می‌کنم، درحالی که دینم را برای او خالص می‌گردانم * پس شما هرچه را که می‌خواهید به جای او عبادت کنید. بگو: «بی‌گمان زیانکاران (واقعی) کسانی‌ هستند که خود و خاندان‌شان را در روز قیامت از دست داده‌اند. آگاه باشید این همان زیان آشکار است».

و الله متعال می‌فرماید:

 ﴿وَمَن یَکۡفُرۡ بِٱلۡإِیمَٰنِ فَقَدۡ حَبِطَ عَمَلُهُۥ وَهُوَ فِی ٱلۡأٓخِرَهِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ۵﴾ [المائده: ۵].

 «و کسی که به ایمان کفر ورزد، همانا عملش تباه شده است و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود».

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:

 «لا یَدْخُلُ أَحَدٌ الْجَنَّهَ إِلا أُرِیَ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ لَوْ أَسَاءَ، لِیَزْدَادَ شُکْرًا، وَلا یَدْخُلُ النَّارَ أَحَدٌ إِلا أُرِیَ مَقْعَدَهُ مِنَ الْجَنَّهِ لَوْ أَحْسَنَ، لِتَکُونَ عَلَیْهِ حَسْرَهً».

 «هیچکس وارد بهشت نمی‌شود مگر اینکه جایش در دوزخ در صورتی که بدکردار می‌بود، به او نشان داده می‌شود تا بیشتر سپاسگزاری کند. و همچنین هیچکس وارد دوزخ نمی‌شود مگر اینکه جایش در بهشت در صورتی که نیک کردار می‌بود، به او نشان داده می‌شود تا باعث حسرت وی گردد» [به روایت بخاری].