وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ (۳).
«و بهیقین، کسانی را که پیش از اینان بودند» نیز «آزمودیم» یعنی: این سنت ما در میان بندگان ماست لذا ما مؤمنان این امت را نیز میآزماییم چنانکه امتهای پیش از آنان را مورد آزمایش قرار دادیم و از آنان کسانی بودند که اره بر فرق سرشان نهاده میشد و از میان دو نیم میشدند اما از دین خویش بر نمیگشتند چنانکه قرآن کریم در داستانهای انبیا علیهم السلام و آزمایشهایی که ایشان و پیروانشان شدند، این حقیقت را بیان کرده است «البته خداوند آنان را که راست گفتهاند» در این سخنشان که: ایمان آوردهایم «معلوم میدارد و دروغگویان» مدعی ایمان را «نیز معلوم میدارد» و به وسیله امتحان میان آنها تمییز ایجاد میکند.
مراد از (ألا لنعلم) یعنی «معلوم داشتن» از سوی حق تعالی، متمایز کردن راستگویان و دروغگویان در عرصه عینیت است، نه بهدست آوردن معلومات جدید چرا که خداوند جلّ جلاله آنچه را که در گذشته بوده و آنچه را که در آینده خواهد بود و آنچه را که وجود ندارد و اگر قرار باشد که به عرصه وجود آید چگونه به وجود خواهد آمد، همه را میداند. و این امری اجماعی است که در میان ائمه اهل سنت مورد اتفاق است.
بنابراین، حق تعالی میخواهد تا به وسیله آزمایش، آنچه را که در علم وی آشکار و از علم بشر غایب است، در عالم واقع نیز نمایان سازد تا مردم را در برابر عملشان ـ و نه فقط به مجرد علم خویش ـ مورد محاسبه قرار دهد و این آزمایش اگر از یک جهت فضلی از جانب حق تعالی است، از جهتی دیگر نمایانگر عدل اوست و از جهت سوم، تربیت و ویرایشی برای نهاد آنان است. ازاین روی ابنعباس رضی الله عنه و غیر وی از مفسران سلف، در تفسیر این فرموده خداوند متعال: (الالنعلم) و نظایر آن گفتهاند: این جمله و نظایر آن در قرآن کریم به این معنی است: (مگر برای این که ببینیم). زیرا رؤیت به موجود تعلق میگیرد در حالی که علم از رؤیت عامتر بوده به موجود و معدوم هر دو تعلق میگیرد.