تعریف حدیث

هرآنچه که از قول یا فعل یا تقریر یا وصفی که به پیامبر نسبت داده می‌شود، حدیث گویند.^[۱]

[۱]– مثال برای قول؛ مانند این فرمایش پیامبر : «إنما الأعمال بالنیات» یعنی: براستی که اعمال به نیت‌ها بستگی دارند. (متفق علیه).

مثال برای فعل؛ مثلا ثابت شده که پیامبر کیفیت نماز را به اصحابش آموزش می‌دادند و می‌فرمود: «صلوا کما رأیتمونی أصلی» (بخاری) یعنی: همانگونه که می‌بینید من نماز می‌خوانم، شما نیز نماز بخوانید. یا به اصحاب خویش مناسک حج را می‌آموخت و می‌فرمود: «خذوا عنی مناسککم» یعنی: مناسک خود را از من یاد بگیرید. (مسلم).

و مثال برای تقریر؛ مثلا یکی از اصحابش عملی انجام می‌دهد یا گفته‌ای را می‌گوید و پیامبر  به آن اقرار کرده و تایید می‌کند، و فرقی ندارد که این فعل یا قول صحابی در حضور پیامبر رخ داده باشد و یا در غیاب ایشان بوده و بعدا برایشان بازگو کرده باشند. مانند روایت عایشهل که گفت: پیامبر ج مردی را بعنوان فرمانده سِریه ای (یک دسته‌‌ی نظامی) تعیین و اعزام کرد، او که نماز را برای یارانش امامت می‌کرد، (همواره) قرائت‌اش را با «قل هو الله احد» به پایان می‌رساند، آنان هنگام بازگشت، مسئله را برای پیامبر ج بازگو کردند، ایشان فرمودند: «سَلُوهُ لأَیِّ شَیْءٍ یَصْنَعُ ذَلِکَ»؟ از او بپرسید که چرا چنین می‌کند؟ از وی پرسیدند، گفت: چون در این سوره صفت خدای رحمان بیان شده است لذا دوست دارم آن را بخوانم، پیامبر ج فرمود: «أَخْبِرُوهُ أَنَّ اللَّهَ یُحِبُّهُ» ‌به او بگویید که خداوند هم او را دوست دارد. (بخاری؛۷۳۷۵ و مسلم).

و مثال برای وصف؛ یعنی صفتی از خُلق و خوی یا خِلقت ظاهری ایشان، چنان‌که در مورد اخلاق ایشان روایت شده که: «کان دائم البُشر، سهل الخلق، لین الجانب لیس بفظّ ولا غلیظ ولا ضخّاب ولا فحّاش ولا عیّاب…» یعنی: او همواره خوش رو و متبسم، خوش خلق و نرم خو بود، و خشن، تندخو، پرهیاهو، ناسزاگو و عیب گیر نبود. (ترمذی، مختصر شمایل محمدی؛ ۲۴).

و در مورد صفات ظاهری ایشان، انسس می‌گوید: ‏«کان رسول الله صلى الله علیه وسلم لیس بالطویل الْبَائِنِ وَلا بِالْقَصِیر، ِوَلَیْسَ بِالْأَبْیَضِ الْأَمْهَقِ، ‏‏وَلَیْسَ بِالْآدَمِ، وَلَیْسَ بِالْجَعْدِ الْقَطَطِ، وَلَا بِالسَّبْطِ، بَعَثَهُ اللَّهُ عَلَى رَأْسِ أَرْبَعِینَ سَنَهً، فَأَقَامَ بِمَکَّهَ عَشْرَ ‏‏سِنِینَ وَبِالْمَدِینَهِ عَشْرَ سِنِینَ، وَتَوَفَّاهُ اللَّهُ عَلَى رَأْسِ سِتِّینَ سَنَهً، وَلَیْسَ فِی رَأْسِهِ وَلِحْیَتِهِ عِشْرُونَ ‏‏شَعَرَهً بَیْضَاءَ» بخاری (۵۴۴۹)‏.

رسول الله نه بیش از حد بلند بودند ونه کوتاه، پوستش بسیار سفید یا بسیار ‏گندمگون نبود، موهایش نه کاملاً صاف بود و نه بسیار مجعد و موجدار، خداوند او ‏را در چهل ‏سالگی مبعوث نمود، و در مکه ده سال اقامت داشت و در مدینه ده سال، و خداوند وی را در ‏راس شصت سالگی قبض روح کرد در حالی که در سر و ریش(مبارکش) بیشتر از بیست تار موی ‏سفید نبود. (نکته: علما درباره‌‌ی مدت اقامت پیامبر ج در مکه اختلاف نظر دارند، ولی راجح سیزده سال اقامت ایشان در مکه است. والله اعلم).