تعریف اسلام و بیان حقیقت آن

اسلام عبارت است از خضوع و تسلیم و فرمانبرداری در برابر پروردگار جهانیان. لفظ اسلام و مشتقات آن در قرآن کریم هم به همین معنی به کار رفته‌اند. و این معنی در واقع قوام حقیقت و جوهر اسلام است. در ذیل بعضی از آیات قرآن که معنی اسلام را بیان می‌کنند و نیز اقوال مفسرین در مورد آنها را ذکر می‌کنیم:

۱- ﴿وَإِذۡ یَرۡفَعُ إِبۡرَٰهِ‍ۧمُ ٱلۡقَوَاعِدَ مِنَ ٱلۡبَیۡتِ وَإِسۡمَٰعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلۡ مِنَّآۖ إِنَّکَ أَنتَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ١٢٧ رَبَّنَا وَٱجۡعَلۡنَا مُسۡلِمَیۡنِ لَکَ…﴾ [البقره: ۱۲۷-۱۲۸].

«و (به یاد بیاورید) آنگاه را که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه‌ی کعبه را بالا می‌بردند (و دست دعا به سوی خدا برداشته و می‌گفتند:) پروردگارا! از ما بپذیر، بی‌گمان تو شنوا و دانا هستی. پروردگارا! و ما را تسلیم و فرمانبردار خود قرار ده».

گفته می‌شود: «أسْلَم له واستسلم» یعنی: «خاضع و فرمانبردار شد»[۱].

مسلم و مستسلم به یک معنی یعنی مطیع و خاضع به کار رفته‌اند[۲]. ابن جریر طبری در تفسیر ﴿وَٱجۡعَلۡنَا مُسۡلِمَیۡنِ لَکَ﴾ گفته است: یعنی ما را تسلیم امر خود و مطیع فرمان خود قرار بده بطوریکه هیچ کسی را شریک طاعت تو نگردانیم[۳].

۲- خداوند درباره‌ی گفتگوی خود با ابراهیم می‌فرماید:

﴿إِذۡ قَالَ لَهُۥ رَبُّهُۥٓ أَسۡلِمۡۖ قَالَ أَسۡلَمۡتُ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٣١﴾ [البقره: ۱۳۱].

«آنگاه که پروردگارش به او گفت: مطیع و فرمانبردار باش! گفت: تسلیم و فرمانبردار پروردگار جهانیان گشتم».

﴿أَسۡلِمۡ﴾ یعنی مطیع خدا باش! و خود را برای او خالص گردان![۴].

در «تفسیر فتح البیان» هم «أسْلم» به معنی فرمانبرداری و اطاعت بکار رفته است[۵].

ابن کثیر هم در تفسیر این آیه گفته است: خداوند در این آیه به ابراهیم دستور اخلاص و تسلیم و فرمانبرداری را داده و ابراهیم هم آن را اجابت کرده است[۶].

۳- ﴿بَلَىٰۚ مَنۡ أَسۡلَمَ وَجۡهَهُۥ لِلَّهِ وَهُوَ مُحۡسِنٞ فَلَهُۥٓ أَجۡرُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦ وَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ١١٢﴾ [البقره: ۱۱۲].

«آری، هرکس خالصانه خود را تسلیم خدا کند در حالی که نیکوکار است، پاداش او نزد پروردگارش خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین خواهند گردید».

در «تفسیر الـمنار» چنین آمده است: تسلیم وجه به خدا به معنی تنها روی کردن به او و تنها عبادت کردن او است ولی خداوند متعال در اینجا برای تسلیم قلب و صحت اراده تعبیر «اسلام الوجه» را بکار برده همانطور که در جایی دیگر به نقل از حضرت ابراهیم تعبیر «توجیه الوجه» را بکار برده و فرموده است[۷]:

﴿ إِنِّی وَجَّهۡتُ وَجۡهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ…﴾ [الأنعام: ۷۹].

«بی‌گمان من رو به سوی کسی می‌کنم که آسمان‌ها و زمین را آفریده است …».

 

[۱]– تفسیر قاسمی: ج ۲، ص ۲۵۶٫

[۲]– تفسیر الـمنار: ج ۱، ص ۴۶۹٫

[۳]– تفسیر ابن کثیر: ج ۱، ص ۱۸۳٫

[۴]– تفسیر قاسمی، ج ۲، ص ۱۳۲٫

[۵]– تفسیر فتح‌البیان، ج ۱، ص ۲۸۶٫

[۶]– تفسیر ابن کثیر: ج ۱، ص ۲۸۵٫

[۷]– تفسیرالمنار، ج ۱، صص ۴۲۶-۴۲۵٫