تحقیقی پیرامون حرکت انگشت در تشهد

صحیح مسلم:
۲۱ – بَابُ صِفَهِ الْجُلُوسِ فِی الصَّلَاهِ، وَکَیْفِیَّهِ وَضْعِ الْیَدَیْنِ عَلَى الْفَخْذَیْنِ:
۱۱۲ – (۵۷۹) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْمَرِ بْنِ رِبْعِیٍّ الْقَیْسِیُّ، حَدَّثَنَا أَبُو هِشَامٍ الْمَخْزُومِیُّ، عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ وَهُوَ ابْنُ زِیَادٍ، حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ حَکِیمٍ، حَدَّثَنِی عَامِرُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَعَدَ فِی الصَّلَاهِ، جَعَلَ قَدَمَهُ الْیُسْرَى بَیْنَ فَخِذِهِ وَسَاقِهِ، وَفَرَشَ قَدَمَهُ الْیُمْنَى، وَوَضَعَ یَدَهُ الْیُسْرَى عَلَى رُکْبَتِهِ الْیُسْرَى، وَوَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُمْنَى، وَأَشَارَ بِإِصْبَعِهِ»
۱۱۳ – (۵۷۹) حَدَّثَنَا قُتَیْبَهُ، حَدَّثَنَا لَیْثٌ، عَنِ ابْنِ عَجْلَانَ، ح قَالَ: وَحَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَهَ – وَاللَّفْظُ لَهُ – قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو خَالِدٍ الْأَحْمَرُ، عَنِ ابْنِ عَجْلَانَ، عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَعَدَ یَدْعُو، وَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُمْنَى، وَیَدَهُ الْیُسْرَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُسْرَى، وَأَشَارَ بِإِصْبَعِهِ السَّبَّابَهِ، وَوَضَعَ إِبْهَامَهُ عَلَى إِصْبَعِهِ الْوُسْطَى، وَیُلْقِمُ کَفَّهُ الْیُسْرَى رُکْبَتَهُ»
۱۱۴ – (۵۸۰) وَحَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ، وَعَبْدُ بْنُ حُمَیْدٍ – قَالَ عَبْدٌ أَخْبَرَنَا، وَقَالَ ابْنُ رَافِعٍ: – حَدَّثَنَا عَبْدٌ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنْ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ: «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا جَلَسَ فِی الصَّلَاهِ وَضَعَ یَدَیْهِ عَلَى رُکْبَتَیْهِ، وَرَفَعَ إِصْبَعَهُ الْیُمْنَى الَّتِی تَلِی الْإِبْهَامَ، فَدَعَا بِهَا وَیَدَهُ الْیُسْرَى عَلَى رُکْبَتِهِ بَاسِطَهَا عَلَیْهَا»
۱۱۵ – (۵۸۰) وَحَدَّثَنَا عَبْدُ بْنُ حُمَیْدٍ، حَدَّثَنَا یُونُسُ بْنُ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَهَ، عَنْ أَیُّوبَ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ: «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا قَعَدَ فِی التَّشَهُّدِ وَضَعَ یَدَهُ الْیُسْرَى عَلَى رُکْبَتِهِ الْیُسْرَى، وَوَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى رُکْبَتِهِ الْیُمْنَى، وَعَقَدَ ثَلَاثَهً وَخَمْسِینَ، وَأَشَارَ بِالسَّبَّابَهِ»
۱۱۶ – (۵۸۰) حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ یَحْیَى، قَالَ: قَرَأْتُ عَلَى مَالِکٍ، عَنْ مُسْلِمِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمُعَاوِیِّ، أَنَّهُ قَالَ: رَآنِی عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَرَ وَأَنَا أَعْبَثُ بِالْحَصَى فِی الصَّلَاهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ نَهَانِی فَقَالَ: اصْنَعْ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَصْنَعُ، فَقُلْتُ: وَکَیْفَ کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَصْنَعُ؟ قَالَ: «کَانَ إِذَا جَلَسَ فِی الصَّلَاهِ وَضَعَ کَفَّهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُمْنَى، وَقَبَضَ أَصَابِعَهُ کُلَّهَا وَأَشَارَ بِإِصْبَعِهِ الَّتِی تَلِی الْإِبْهَامَ، وَوَضَعَ کَفَّهُ الْیُسْرَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُسْرَى»

سنن أبی داود:
بَابُ الْإِشَارَهِ فِی التَّشَهُّدِ:
۹۸۷ – حَدَّثَنَا الْقَعْنَبِیُّ، عَنْ مَالِکٍ، عَنْ مُسْلِمِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمُعَاوِیِّ، قَالَ: رَآنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ، وَأَنَا أَعْبَثُ بِالْحَصَى فِی الصَّلَاهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ نَهَانِی، وَقَالَ: اصْنَعْ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَصْنَعُ، فَقُلْتُ: وَکَیْفَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَصْنَعُ؟ قَالَ: «کَانَ إِذَا جَلَسَ فِی الصَّلَاهِ وَضَعَ کَفَّهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخْذِهِ الْیُمْنَى، وَقَبَضَ أَصَابِعَهُ کُلَّهَا، وَأَشَارَ بِأُصْبُعِهِ الَّتِی تَلِی الْإِبْهَامَ، وَوَضَعَ کَفَّهُ الْیُسْرَى عَلَى فَخْذِهِ الْیُسْرَى» [حکم آلبانی] : صحیح
۹۸۸ – حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْبَزَّازُ، حَدَّثَنَا عَفَّانُ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ زِیَادٍ، حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ حَکِیمٍ، حَدَّثَنَا عَامِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ [ص:۲۶۰]: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَعَدَ فِی الصَّلَاهِ، جَعَلَ قَدَمَهُ الْیُسْرَى تَحْتَ فَخْذِهِ الْیُمْنَى وَسَاقِهِ، وَفَرَشَ قَدَمَهُ الْیُمْنَى، وَوَضَعَ یَدَهُ الْیُسْرَى عَلَى

ابراهیم, [۲۲.۰۱.۱۷ ۲۰:۳۷]
[Forwarded from آرامش دل]
رُکْبَتِهِ الْیُسْرَى، وَوَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخْذِهِ الْیُمْنَى، وَأَشَارَ بِأُصْبُعِهِ» وَأَرَانَا عَبْدُ الْوَاحِدِ وَأَشَارَ بِالسَّبَّابَهِ [حکم آلبانی] : صحیح
۹۹۰ – حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، حَدَّثَنَا یَحْیَى، حَدَّثَنَا ابْنُ عَجْلَانَ، عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ أَبِیهِ، بِهَذَا الْحَدِیثِ، قَالَ: لَا یُجَاوِزُ بَصَرُهُ إِشَارَتَهُ، وَحَدِیث حَجَّاجٍ أَتَمُّ [حکم آلبانی] : صحیح

سنن النسائی:
مَوْضِعُ الْبَصَرِ عِنْدَ الْإِشَارَهِ وَتَحْرِیکِ السَّبَّابَهِ:
۱۲۷۵ – أَخْبَرَنَا یَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، قَالَ: حَدَّثَنَا یَحْیَى، عَنْ ابْنِ عَجْلَانَ، عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ أَبِیهِ، «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا قَعَدَ فِی التَّشَهُّدِ وَضَعَ کَفَّهُ الْیُسْرَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُسْرَى، وَأَشَارَ بِالسَّبَّابَهِ لَا یُجَاوِزُ بَصَرُهُ إِشَارَتَهُ» [حکم آلبانی] : صحیح

سنن ابن ماجه:
بَابُ الْإِشَارَهِ فِی التَّشَهُّدِ:
۹۱۱ – حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَهَ قَالَ: حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ عِصَامِ بْنِ قُدَامَهَ، عَنْ مَالِکِ بْنِ نُمَیْرٍ الْخُزَاعِیِّ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: «رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَاضِعًا یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى فَخِذِهِ الْیُمْنَى فِی الصَّلَاهِ، وَیُشِیرُ بِإِصْبَعِهِ»[حکم آلبانی] : صحیح
۹۱۲ – حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِدْرِیسَ، عَنْ عَاصِمِ بْنِ کُلَیْبٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ وَائِلِ بْنِ حُجْرٍ، قَالَ: «رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَدْ حَلَّقَ بِالْإِبْهَامِ وَالْوُسْطَى، وَرَفَعَ الَّتِی تَلِیهِمَا، یَدْعُو بِهَا فِی التَّشَهُّدِ»[حکم آلبانی] : صحیح
۹۱۳ – حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى، وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ، وَإِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، قَالُوا: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ: حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، کَانَ إِذَا جَلَسَ فِی الصَّلَاهِ، وَضَعَ یَدَیْهِ عَلَى رُکْبَتَیْهِ، وَرَفَعَ إِصْبَعَهُ الْیُمْنَى الَّتِی تَلِی الْإِبْهَامَ، فَیَدْعُو بِهَا، وَالْیُسْرَى عَلَى رُکْبَتِهِ بَاسِطَهَا عَلَیْهَا»[حکم آلبانی] : صحیح

سنن الترمذی:
بَابُ مَا جَاءَ فِی الإِشَارَهِ:
۲۹۴ – حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَیْلَانَ، وَیَحْیَى بْنُ مُوسَى، قَالُوا: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ مَعْمَرٍ، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ نَافِعٍ، عَنْ ابْنِ عُمَرَ، «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا جَلَسَ فِی الصَّلَاهِ وَضَعَ یَدَهُ الیُمْنَى عَلَى رُکْبَتِهِ، وَرَفَعَ إِصْبَعَهُ الَّتِی تَلِی الإِبْهَامَ یَدْعُو بِهَا، وَیَدُهُ الیُسْرَى عَلَى رُکْبَتِهِ بَاسِطَهَا عَلَیْهِ»، وَفِی البَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ، وَنُمَیْرٍ الخُزَاعِیِّ، وَأَبِی هُرَیْرَهَ، وَأَبِی حُمَیْدٍ، وَوَائِلِ بْنِ حُجْرٍ، [ص:۸۹] «حَدِیثُ ابْنِ عُمَرَ حَدِیثٌ حَسَنٌ غَرِیبٌ لَا نَعْرِفُهُ مِنْ حَدِیثِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ إِلَّا مِنْ هَذَا الوَجْهِ» وَالعَمَلُ عَلَیْهِ عِنْدَ بَعْضِ أَهْلِ العِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَالتَّابِعِینَ: یَخْتَارُونَ الإِشَارَهَ فِی التَّشَهُّدِ، وَهُوَ قَوْلُ أَصْحَابِنَا “[حکم آلبانی] : صحیح

مسند أحمد:
۱۸۸۷۰ – حَدَّثَنَا عَبْدُ الصَّمَدِ، حَدَّثَنَا زَائِدَهُ، حَدَّثَنَا عَاصِمُ بْنُ کُلَیْبٍ، أَخْبَرَنِی أَبِی، أَنَّ وَائِلَ بْنَ حُجْرٍ الْحَضْرَمِیَّ، أخْبَرَهُ قَالَ: قُلْتُ: لَأَنْظُرَنَّ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، کَیْفَ یُصَلِّی؟ قَالَ: فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ قَامَ فَکَبَّرَ، وَرَفَعَ یَدَیْهِ حَتَّى حَاذَتَا أُذُنَیْهِ، ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَى عَلَى ظَهْرِ کَفِّهِ الْیُسْرَى، وَالرُّسْغِ وَالسَّاعِدِ، ثُمَّ قَالَ: لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَرْکَعَ، رَفَعَ یَدَیْهِ مِثْلَهَا وَوَضَعَ یَدَیْهِ عَلَى رُکْبَتَیْهِ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ، فَرَفَعَ یَدَیْهِ مِثْلَهَا، ثُمَّ سَجَدَ، فَجَعَلَ کَفَّیْهِ بِحِذَاءِ أُذُنَیْهِ، ثُمَّ قَعَدَ فَافْتَرَشَ رِجْلَهُ الْیُسْرَى، فَوَضَعَ کَفَّهُ الْیُسْرَى عَلَى فَخِذِهِ وَرُکْبَتِهِ الْیُسْرَى، وَجَعَلَ حَدَّ مِرْفَقِهِ الْأَیْمَنِ عَلَى فَخِذِهِ الْیُمْنَى، ثُمَّ قَبَضَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَحَلَّقَ حَلْقَهً، ثُمَّ رَفَعَ إِصْبَعَهُ، فَرَأَیْتُهُ یُحَرِّکُهَا یَدْعُو بِهَا “، ثُمَّ جِئْتُ بَعْدَ ذَلِکَ فِی زَمَانٍ فِیهِ بَرْدٌ فَرَأَیْتُ النَّاسَ عَلَیْهِمُ الثِّیَابُ تُحَرَّکُ أَیْدِیهِمْ مِنْ تَحْتِ الثِّیَابِ مِنَ الْبَرْدِ “

قسمتی از کتاب چگونگی نماز پیامبر نوشته آلبانی:
اشاره با انگشت
رسول‌الله‌صلی الله علیه وسلم در تشهد، کف دست چپ را باز می‌گذاشت، ولی انگشتان کف دست راست را گره می‌نمود و با انگشت شهادت، اشاره می‌کرد و ضمناً به آن می‌نگریست. [مسلم و ابوعوانه و ابن خزیمه].
به هنگام اشاره، انگشت شصت را روی انگشت وسط می‌گذاشت. [مسلم و ابوعوانه].
و گاهی آن را به صورت حلقه درمی‌آورد. [ابوداود، نسائی، ابن جارود در «المنتقی»، (۲۰۸) و ابن خزیمه و ابن حبان با سند صحیح].
و انگشت شهادت را بلند می‌کرد و آن را به حرکت درمی‌آورد و دعا می‌نمود. [ابوداود، نسائی، ابن جارود در «المنتقی»، (۲۰۸) و ابن خزیمه و ابن حبان با سند صحیح.
امام طحاوی می‌گوید: «یدعو بها» بیانگر این مطلب است که این کار در آخر نماز صورت گرفته است.
بنده (آلبانی) می‌گویم: این خود دلیل این امر است که روش مسنون اشاره، استمرار آن تا وقت سلام است زیرا محل دعا قبل از سلام می‌باشد و این مذهب مالک و دیگران است.
از امام احمد سؤال شد: آیا در نماز باید با انگشت اشاره نمود؟ فرمود: «نعم؛ شدیداً» (آری و این عمل باید شدیداً انجام گیرد) «ابن هانی در مسائل»، (۸۰).
پس اشاره به وسیله انگشت در تشهد، سنت و عملاً از رسول‌الله‌صلی الله علیه وسلم ثابت است و امام احمد و دیگر ائمه سنت، بدان عمل نموده‌اند، از اینرو آنانی که این عمل را عملی عبث و بیهوده می‌دانند باید از خدا بترسند و سنت را تحقیر ننمایند.
و اما اینکه برخی معتقدند فقط یک بار اشاره باید کرد و بعد انگشت را باید گذاشت یا آن را به نفی و اثبات کلمه شهادت اختصاص می‌دهند، سخنی است بی‌اصل و اساس و مخالف سنت.
و حدیث «انه کان لایحرکها» از نظر سند مشکل دارد چنانکه بنده آن را در «ضعیف ابی‌داود»، (۱۷۵) تحقیق نموده‌ام. به فرض صحت سند این حدیث، نفی‌کننده است و حدیث فوق، اثبات می‌نماید که در صورت تعارض، حدیث اثبات‌کننده نزد علما مقدم است].
رسول‌الله‌صلی الله علیه وسلم می‌فرمود: «لهی أشدّ علی الشّیطان من الحدید. یعنی: السبّابه». [احمد، بزازر، ابوجعفر، بختری، طبرانی، مقدسی با سند حسن و بیهقی].
(این اشاره با انگشت، بر شیطان، از آهن، کارآمدتر است).
اصحاب پیامبرصلی الله علیه وسلم، در نحوه اشاره کردن به یکدیگر ایراد می‌گرفتند. [ابن ابی‌شیبه، (۲/۱۲۳/۲) با سند حسن].
رسول‌الله‌صلی الله علیه وسلم در هر تشهد (اول و آخر) اشاره می‌نمود. [نسائی و بیهقی با سند صحیح].
و یک بار متوجه مردی شد که در تشهد، با دو انگشت اشاره می‌کرد، به او فرمود: «أحدّ (أحدّ)» (با یکی، با یکی) و به سبابه خویش اشاره نمود. [ابن ابی‌شیبه، (۱۲/۴۰/۱)، نسائی۱۲۷۲، و به تصحیح حاکم و موافقت ذهبی، حدیث شاهدی نزد ابن ابی‌شیبه دارد].

 و اما نتیجه گیری:

شیخ آلبانی با توجه به جمله: [«رَفَعَ إِصْبَعَهُ، فَرَأَیْتُهُ یُحَرِّکُهَا یَدْعُو بِهَا»: انگشتش را بلند نمود، سپس او را دیدم که انگشتش را تکان میداد و همراه با تکان دادن دعا میکرد.]  در حدیث ۱۸۸۷۰ مسند احمد معتقد است: بلند کردن انگشت همراه با تکان دادن مداوم در تشهد است. اما عده ای از علما نیز میگویند این جمله در حدیث فوق شاذ است و نباید انگشت را بعد از بلند کردن آن تا پایان تشهد تکان داد. اما در هر صورت تمامی احادیث صحیحی که در باب حرکت انگشت سبابه در تشهد آمده است دلالت بر بلند شدن انگشت سبابه از ابتدای التحیات تا انتهای آن در قعده اول و تا سلام نماز در قعده دوم دارد و هیچ دلیل صحیحی بر حرکت آن از ابتدای لااله الا الله تا انتهای لااله الا الله در هیچ حدیثی موجود نیست.

آرامش دل
آرامش با عمل به دین اسلام